35 il öncə, 1990-cı il iyulun 10-da Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının XXVIII qurultayında Mixail Qorbaçov yenidən baş katib seçildi.
Qorbaçov yekun nitqində şəxsi qələbəsini bütün qurultayla əlaqələndirdi. Möcüzəvi şəkildə öz postunu qoruyub saxlayan baş katib lovğalanırdı: “Kim fikirləşirdi ki, bu, sonuncu qurultay olacaq və Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının dəfn mərasimi orada olacaq, o, yenə yanılıb. Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası yaşayır və yaşayacaq...” Sonrada məlum oldu ki, Qorbaçovun rəhbərlik etdiyi partiyaya fəaliyyət üçün beynəlxalq yırtıcı imperializmin rəhbərləri cəmi bir il vaxt verib.
Qurultayın özü və baş katibin namizədliyi ilə bağlı səsvermə ölkədə sosial-iqtisadi və ictimai-siyasi vəziyyətin kəskin gərginləşməsi şəraitində keçdi. Ən kəskin millətlərarası münaqişələr başladı, sonralar Abxaziya, Dnestryanı, Dağlıq Qarabağ və vaxtilə keçmiş İttifaqın digər yerlərində genişmiqyaslı vətəndaş müharibələrinə çevrildi.
Niyə belə oldu, M. S. Qorbaçov o vaxt apardığı yenidənqurma kursunun bütün uğursuzluqlarına baxmayaraq, necə sakit otura bildi? Gəlin, bu əsas suala cavab verməyə çalışaq, çünki Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasını parçalanmağa və siyasi arenadan geri çəkilməyə məhkum edən məhz bu idi, yəni onun fikrincə, XXVII qurultayda baş verməmiş, bunun nəticəsində baş vermişdi.
Birinci səbəb odur ki, M. S. Qorbaçovun Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası aparatına nəzarəti ona və ətrafına qurultay nümayəndələrinin kifayət qədər sadiq tərkibini təmin etməyə imkan verdi.
Baş katib vəzifəsinin özəlliyi öz növbəsində M.S.Qorbaçova dövlətdə və Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasını sözün əsl mənasında dəfn edən partiyada əsas vəzifələrə insanları yerləşdirməyə imkan verdi - A.N. Yakovlev, E.A. Şevardnadze, B.N. Yeltsin. Sonuncu ilə bir səhv var idi - Mixail Sergeyeviçin zəifliyini görərək, onu zirvədən itələməyə qərar verdi.
M.S. Qorbaçov XXVIII qurultayda çoxlu opponentləri var idi, lakin onlar platformalara bölünmüşdülər. Gələcəkdə liberalların mötədil qanadının görkəmli simalarına çevrilən qondarma islahatların tərəfdarları “Demokratik platforma”, Kommunist Partiyasını xilas etməyə ümid edənlər isə “bolşevik” və qismən də “marksist” partiyasını yaratdılar.
Əlbəttə ki, belə bir vəziyyətdə Mixail Sergeyeviç üçün manevr etmək rahat idi, lakin Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının özü üçün bu, açıq-aşkar itirən bir vəziyyət idi. Hər an bölünmə baş verə biləcəyi halda, o, diametral şəkildə əks baxışlara malik insanların bir partiya damı altında məcburi birgəyaşayış mühitində necə sağ qala bilərdi? Əslində, bu baş verdi - qurultayın kürsüsündən “Demokratik platforma”nın liderlərindən biri, Moskva Ali Partiya Məktəbinin rektoru (Sov.İKP-də kadrların təşkili məsələsinin müzakirəsi ilə əlaqədar) V.Şostakovski partiyanın tərkibindən çıxmaq və yenisinin yaradılması haqqında onun rəhbərlərinin bəyanatını oxudu. Hələ onlardan əvvəl B. N. Yeltsin də bunun üçün qurultayın tribunasından istifadə edərək Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının sıralarını tərk etdi. Boris Nikolayeviç bu jesti təbii ki, onun ətrafında qruplaşan antisovet dairələrinə arxalanaraq etdi.
Mixail Sergeyeviç rəqiblərinə danışmağa icazə verərək, heç nə hiss etmədi. Ona elə gəldi ki, dayanmaq daha asan olacaq. Bu anda o, həqiqətən də özünü xilas edə bildi, lakin bu, həqiqətən də Pirr qələbəsi idi. İl yarımdan sonra o, onu yenidən seçmiş partiyanı tərk edərək ölkə prezidenti postunu tərk edəcəkdi. Təəssüf ki, o an SSRİ himnini oxuyanların hamısının, o cümlədən M. S. Qorbaçovun və B. N. Yeltsinin sədaqət andı içdiyi qırmızı bayraq endiriləcəkdi.
İkinci səbəb Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının respublika orqanlarında avtokratik, bəzən isə millətpərəst ünsürlərin zəif Baş katibi dəstəkləməsi idi.
Üçüncü səbəb o idi ki, sıravi kommunistlərin partiya aparatının qərarlarına təsir etmək imkanları faktiki olaraq yox idi. Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının 18 milyon üzvü arasında M.S.Qorbaçova və onun yenidənqurmasına etimad haqqında referendum keçirilə bilsəydi, şübhəsiz ki, əksəriyyət buna qarşı olardı. Təsadüfi deyil ki, 1991-ci ilin avqustunda cəmi bir il əvvəl yenidən seçilən Baş katibin müdafiəsinə qalxacaq partiya təşkilatları yox idi. Dövlət Fövqəladə Hallar Komitəsinə, bu yöndəmsiz, lakin buna baxmayaraq, ölkəni Qorbaçovizmdən və onun gətirdiyi süqutdan xilas etmək cəhdinə qarşı yalnız bütün təbəqələrdən olan açıq antisovetistlər çıxış edirdilər və təbii ki, müstəsna olaraq öz geniş məqsədləri üçün çıxış etdilər.
Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının XXVII qurultayının bir saylı təşkilati məsələdə əksəriyyətinin qətiyyətsizliyinin nəticəsi, müəyyən mənada 1991-ci ilin sentyabrında Dövlət Şurasının yaradılması oldu ki, bu da mahiyyət etibarı ilə böyük Sovet İttifaqının ləğvetmə komissiyasına çevrildi. M.S.Qorbaçovun rəhbərliyi ilə SSRİ Konstitusiyasında nəzərdə tutulmayan bu qurumun ilk qərarı üç Baltikyanı respublikanın müstəqilliyinin tanınması oldu.
Əgər Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının XXVIII qurultayının nümayəndələrinin əksəriyyəti bir il əvvəl öz iradəsini nümayiş etdirsəydi və baş katib M.S.Qorbaçovu tutduğu vəzifədən uzaqlaşdırsaydı, çox güman ki, tarixin özü də tamam başqa ssenari ilə gedəcəkdi.
Ədalət Abdinov
0 Комментарии