Heç kimə sirr deyil ki, indiki sosial sistem tədricən özünü tükəndirir. Bunu ilk növbədə “hegemon ölkələr”dən qidalanan və ictimai quruluşun mövcudluğuna birbaşa təhlükə yaradan böhranın bütün gücü ilə yayılmasına imkan verməyən periferik və yarımperiferik ölkələri öz "dərilərində" hiss edirlər. "Kapitalizmin nəyi pisdir və onu niyə məhv etmək lazımdır?" deyən biliyi, təcrübəsi az olan adamlar da tapılır. Kapitalizmin məhv edilməsi üçün aşağıdakı səbəbləri göstərməklə həm yuxarıdakı sualı ünvanlayanlara da cavab vermiş olacağıq.
1. İstismar.
Başqasının zəhmətini, məhsulunu mənimsəmək, özü üçün işlətmək, əməyindən faydalanmaq bir sözlə, istismar kapitalizmin dəyişməz xüsusiyyətidir. Marks kapitalizmdə istismar belə ifadə edirdi: “Kapitalist öz iş qüvvəsinin dəyərini ödəyərək müəyyən bir haqq müqabilində fəhlə işə götürür, lakin istehsal prosesində yeni bir dəyər yaranır ki, bu da işçinin işə götürülməsinə görə ödənilən dəyərdən çoxdur”. Marks bu dəyərlər arasındakı fərqi izafi dəyər adlandırırdı. Bu izafi dəyəri kapitalist şəxsi mülkiyyət hüququndan istifadə edərək mənimsəyir, yəni fəhlə əməyinin nəticəsini mənimsəyir. Sosializm şəraitində belə istismar mövcud deyildir, çünki xüsusi mülkiyyət tamamilə ictimailəşir, cəmiyyətin ümumi gəlirinin mülkiyyətidir və bütövlükdə fəhlə dövlətinin inkişafı mənafeyində istifadə olunur və xüsusi mülkiyyətçinin cibində itmir.
2. İmperializm
İmperializm kapitalizmin ən yüksək mərhələsidir, onun formalarının ən iyrəncidir. İmperializm bazara nəzarət edən iri inhisarlarla xarakterizə olunur. Bu inhisarlara kapitalizmdə daim baş verən kapitalın və istehsalın ilkin "kiçik" firmalar arasında rəqabət mübarizəsində cəmləşməsi səbəb olmuşdur. Monopoliyalar bazara nəzarət etdikləri üçün bunun üçün öz şərtlərini qoya, hətta hədsiz baha qiymətə mal sata bilərlər.
İmperializm əslində rəqabəti məhv edir, bu isə kapitalizmi tamamilə yararsız edir, yəni sonda bazar özünü məhv edəcək.
Amma imperializmin doğurduğu ən pis şey sonsuz müharibələrdir. İmperializm dövründə bazar artıq bölünüb, bu da təbii olaraq onun yenidən bölüşdürülməsi üçün müharibələrə gətirib çıxarır. Bazarları və resursları ələ keçirmək üçün kapitalistlər öz nəzarətləri altında olan hökumətlər vasitəsilə işçiləri imperialist müharibələrində ölümə göndərirlər. Bu müharibələr bütün cəmiyyətə çox böyük ziyan vurur: maddi dəyərlərin məhv edilməsi, günahsız insanların ölümü.
Hazırda imperializm demək olar ki, dünyanın bütün səthinə yayılıb.
Bugünkü müharibələr inqilabi hisslərin cilovlanmasının, onların vektorunun “narıncı və qəhvəyi” tərəflərə yönləndirilməsinin nəticəsidir. Bundan əlavə, imperializm nəinki az itkiyə məruz qalır, həm də müharibələrdən qazanc əldə edir. Bundan əlavə, imperializm bütün yer kürəsinə total psixoloji təsirdən istifadə edir, onu “kapitalist vakuumuna” (kapitalizmin dağıdıcılığının birbaşa nəticələri) qərq edir, bu boşluq istehlak cəmiyyəti, özgəninkiləşdirmə və cəmiyyətin atomlaşması adlanır.
3. Mənəvi deqradasiya.
Kapitalistlər ruhən boş insanlardır: mənfəət üçün hər şeyə hazırdırlar. Onlar bütün cəmiyyətdə, xüsusən də gənclərdə hərislik, xəsislik, eqosentrizm kimi xislətləri tərbiyə etməyə çalışırlar, çünki başa düşürlər ki, bu cür xarakter xüsusiyyətləri insanı eqoist, ictimai maraqlar uğrunda mübarizə apara bilməyən, sosializmin başlanğıcını ləngidir.
Gənclər arasında, fəhlə sinfi arasında belə xüsusiyyətlərin formalaşması “istehlak cəmiyyəti” adlanan cəmiyyətin yaranmasına və sosializm uğrunda mübarizə aparmaq üçün getdikcə daha az gücə malik muzdlu işçilərin özlərinin atomlaşmasına kömək edir. “İstehlak cəmiyyəti” deyilən cəmiyyət kapitalist münasibətlərin zəhmətkeş insanların şüuruna təsirinin nəticəsidir, bu, fərdi istehlak ideologiyasının hökm sürdüyü cəmiyyətdir, “başqalarından pis olmamaq” üçün bu məhsulu almaq lazımdır. İstehlakçı cəmiyyətin əxlaqi dəyərləri insanın hərtərəfli əqli, əxlaqi və mənəvi inkişafına ehtiyacı inkar edir. Bu, insanların sərsəmləşməsinə, onların şəxsiyyət kimi deqradasiyasına, kütləvi mədəniyyətin tənəzzülünə gətirib çıxarır. Bundan əlavə, bu, şüurun manipulyasiyasını asanlaşdırır, çünki qaranlıq, cahil insanları aldatmaq çox asandır. İstehlak cəmiyyəti - fərdlərin parçalanmasına gətirib çıxarır, kollektiv bir şey kimi eqoist super fərdiyyətçilik və psixoloji xəstəliklər inkişaf etdirir.
4. Sosial bərabərsizlik.
Sosial bərabərsizlik kapitalizm dövründə yaranan bir hadisədir, onun dəyişməz atributudur. Bərabərsizliyin səbəbi kapitalistlərin hakimiyyətinin imtiyazlarının qorunmasıdır. Cəmiyyətə və hakimiyyətə nəzarət edənlərin şəxsən özlərinə mənfəət əldə etmək imkanı var, bərabərsizlik statusunu və kapitalını qoruyub saxlamaq istəyən nüfuzlu qrupların hiylələrinin nəticəsidir. Rəqabət, mənfəət susuzluğu bəzilərini digərlərindən əmlak almağa məcbur edir. Mənfəət naminə bütün xalqlar yoxsulluğa qərq olur. Azlığın yaxşı yaşaması naminə, əksəriyyət aclıq içində yaşayır. Kapitalizmin bəlkə də ən bariz və geniş yayılmış “xüsusiyyəti” budur ki, indi bu mətni oxuyan hər kəs bu və ya digər şəkildə sosial bərabərsizliyin təzahürləri ilə qarşılaşıb və müşahidə edib.
5. İqtisadi səmərəsizlik.
Kapitalizm insan tərəfindən icad edilən ən səmərəli iqtisadi sistem hesab olunur, amma bu doğrudurmu? İqtisadi səmərəlilik bir tərəfdən istehsalın nəticələri - məhsul və xidmətlər, digər tərəfdən əmək ilə istehsal vasitələrinin məsrəfləri arasındakı nisbətdir.
Bu baxımdan kapitalizmi səmərəsiz sistem adlandırmaq olar, çünki sosializmdə belə olmayan sərsəm pullar reklama xərcləndiyindən, burjuaziyanın vergi ödəməyə məcbur edilməsi üçün lazım olan nəhəng məmur ordusunu saxlamaq üçün pul xərclənir. Dəbdəbəli, lakin yararsız məhsul istehsal etmək üçün əvəzsiz, bərpa olunmayan təbii sərvətlər xərclənir. Əksər mallar kifayət qədər etibarlı deyil, çünki bu, alıcıları onu yenidən almaq məcburiyyətindən xilas edəcək, yəni yenidən kapitalistə mənfəət gətirəcək. Resursların xərclənməsi onlardan istifadənin gətirdiyi faydadan qat-qat çoxdur, bu da sistemin mütləq səmərəsizliyindən danışır.
Ədalət Abdinov
Globkom.info
0 Комментарии