Bu gün kapitalizmin bərpasının mirası olan “yaşayış minimumu” anlayışı mövcuddur. Bu, burjua həyat tərzinin yaratdığı bir çox səbəblərə görə tələb olunur. Ən "gözə girənləri" qeyd edək.
Birincisi, əhalinin vəhşicəsinə artan qütbləşməsi. Sovet dövründə, məsələn, 1985-ci ildə ölkə vətəndaşlarının ən yüksək 10%-nin gəliri aşağı 10%-in gəlirindən 4,5 dəfə çox idi (kapitalist həyat tərzinin daxili çempionları bu vəziyyəti “bərabərləşdirmə” elan edirdilər). Lakin 1992-ci ilə qədər bu göstərici (fond əmsalı) artıq səkkiz qat boşluğa yüksəlmişdi. 1995-ci ildə varlı və kasıb təbəqənin 10%-i arasındakı gəlir fərqi artıq 13,5 dəfəyə çatmışdısa, son on ildə bu fərq 16 dəfədən aşağı düşməyib.
İkincisi, əməyin kapital tərəfindən amansız istismarı, hər şeydən əvvəl, mülkiyyətçilərin muzdlu işçilərin əmək haqqını daim azaltmaq istəyində özünü göstərir.
Üçüncüsü, belə bir sosial sifariş altında hakimiyyət “xalqı xilas etmək” qayğısına qaldığını riyakarlıqla göstərməyə məcburdur.
Sovet statistikasında və real həyatda fərqli bir anlayış var idi: “minimum istehlak büdcəsi”. O, müasir yaşayış minimumundan köklü surətdə fərqlənirdi ki, birincisi, sülh dövründə o, “insan ölmədikcə” fizioloji prinsipinə deyil, insanın məhsuldar, yüksək keyfiyyətli iş görmək qabiliyyətinin bərpası üçün zəruri olan şəraitin dəyərini nəzərə alaraq sosial-iqtisadi prinsipə əsaslanırdı. İkincisi, kreslo hesablamalarını deyil, real istehlakı əks etdirirdi.
Oxucuda Sovet göstəricisinin işlərin əsl vəziyyətinin təhrif olunmuş əksi olmadığına şübhə etməməsi üçün biz Sovet sisteminə simpatiya bəsləməkdə şübhəli bilinməyən şəxslər tərəfindən tərtib edilmiş sənəddən istifadə edəcəyik. Əksinə, bazar iqtisadiyyatı proqramı ölkəmizdə sosializm sistemini dağıtmaq üçün bir çəkic kimi yaradılmışdı...
Ölkəmizdə yarasız kapitalizmin bərqərar olması faciəsi 1992-ci ilin ortalarında baş verdi. Növbəti il “şok terapiyası” kimi tanınan cinayətlə başladı. Nəticədə, soydaşlarımızın böyük qismi dərhal yoxsulluq həddinin altında qaldı. Zəhmətkeşlər üçün şok təkcə psixoloji deyil, həm də sırf iqtisadi idi. Ölkəyə vurulan yeni nizamın (kapitalizmin) zərbəsi ən çox sosial soyqırımın başlanğıcını xatırladırdı.
Kapitalizmin bərpası milyonlarla soydaşımıza yoxsulluq gətirdi. Üstəlik, o, dərhal Sovet adamlarına nəinki nisbi, həm də mütləq yoxsulluqla “xeyir-dua” verdi.
MÜTLƏQ YOXSULLUQ FENOMENİ
İşçilərin nisbi yoxsullaşması, muzdlu işçilər üçün adətən onların əmək haqqına əsaslanan gəlirlərinin alıcılıq qabiliyyətini qoruyarkən baş verə bilər.
İşçilərin mütləq yoxsullaşması əmək haqqının aşağı düşməsi, inflyasiyanın artması və əhalinin mütləq həyat səviyyəsini aşağı salan digər amillər nəticəsində onların maddi vəziyyətinin pisləşməsini ifadə edir. Nəzərə almaq lazımdır ki, mütləq yoxsulluq həm yoxsulluq həddinin üstündə, həm də aşağıda ola bilər. Kapitalist bərpasının səciyyəvi əlaməti əhalinin bu mütləq yoxsullaşmasıdır ki, bu da milyonlarla işçini yoxsullara, gəlirləri burjua dövləti tərəfindən müəyyən edilmiş yaşayış minimumundan aşağı düşür.
Azərbaycan əhalisini yoxsulluğa sürükləməklə hakim təbəqə onun tətbiq etdiyi həyat tərzinin reqressiv və parazit xüsusiyyətlərini inandırıcı şəkildə nümayiş etdirdi.
Bərpa olunmuş kapitalizmin komprador, parazit və oliqarx xarakteri istər-istəməz iqtisadi sahə strukturunun deformasiyası, keçmiş kooperativ və təşkilati əlaqələrin məhvi, istehsalın kütləvi şəkildə deqradasiyası ilə nəticələndi. 1990-cı illərdə işçi gücündən istifadə 40%-dən çox, istehsal isə yarıbayarı azalıb. Bu, "artıq adamların" sayının partlayıcı şəkildə artmasına səbəb oldu. Üstəlik, yeni hakim sinif və onun bir araya gətirdiyi dövlət üçün təkcə işsizlər deyil, həm də təqaüdçülər "artıq" idi.
Kapitalizmin bərpasının ilk günlərində başlayan deqradasiyası kasıbçılığın və yoxsulluğun ənənəvi olaraq həssas sosial qruplarda cəmləşməsinə səbəb oldu.
Müstəqil ekspertlərin “Azərbaycanda yoxsulluq və kasıblar” adlı genişmiqyaslı araşdırması bizə əminliklə təsdiq etməyə imkan verir ki, yoxsullar fiziki və əqli əməyi ilə məşğul olan muzdlu işçilərdir, başqa sözlə, proletariatdır. Üstəlik, bunlar müəssisə və ofis işçiləri, işəgötürənlər tərəfindən istismara ən çox həssas olan işçilərdir. Beləliklə, müasir Azərbaycanda bütün yetkin aşağı gəlirli əhalinin 94,66% -i cəmiyyətin proletar təbəqələrindən gəlir.
Buradan belə nəticə çıxır ki, XXI əsr Azərbaycanda kapitalizmin bərpası təkcə işçilərin mütləq yoxsullaşmasına səbəb olmayıb. O, həm də bu yoxsulluğu ən aşağı həddə çatdırdı: məhz işləyən əhali, daimi işi və müntəzəm əmək haqqı olanlar arasında kapitalist sistemi kasıbçılığı və yoxsulluğu kütləvi bir fenomenə çevirdi. Üstəlik, yoxsulluğun meyarı ən qeyri-insanidir: fizioloji sağ qalma - 220 manat sosial müavinətlə süründüyünüzü yada salın!
Ədalət Abdinov
0 Комментарии