Ötən əsrin 80-ci illərin sonu, 90-cı illərin əvvəlində “yenidənqurma uşaqları” adl uğursuz nəsil peyda oldu. Onun nümayəndələrini həm sonuncu sovet, həm də ilk qeyri-sovet nəsil adlandırmaq olar. Onlar SSRİ-nin son illərini yaşadılar, amma artıq oktyabrçı və ya Pioner deyildilər. Sovet keçmişi onlar üçün erkən uşaqlığın qeyri-müəyyən xatirələri və valideynlərinin söylədiyi hekayələr şəklində mövcuddur.
Ölkə həyatında həlledici dönüş elə bir dövrə təsadüf etdi ki, bu prosesə cəlb olunanların fəlakəti dərk etmək şüuru yox idi və bu dönüş nöqtəsinin dərinliyini və istiqamətini qiymətləndirə bilmirdilər. Onlar dəyərlərin yenidən qiymətləndirildiyi, köhnə hər şeyin əvvəldən rədd edildiyi, “sovet” sözünün damğa kimi səsləndiyi, "lənətlənmiş totalitar keçmişin" tozunu silməyə məcbur olduğu bir dövrdə böyüdülər.
İndi çoxları çoxdan ölmüş, min dəfə siyasətçilərin çıxışlarında basdırılmış bir ölkəyə həsrətlə baxır. Gənclər “SSRİ” hərfləri olan köynəklər geyinib internetdən Lenin və Oktyabr haqqında mahnılar yükləyirlər...
Yaşlı nəslin nostaljisini başa düşmək olar. Bəs, Sovetlər ölkəsi ümumiyyətlə orada yaşamayan gənclər üçün niyə bu qədər cəlbedicidir? Axı, meydanlarda boğazını yırtan "demokratlar" bağırırdılar ki, sosializm növbə, kupon, yoxsulluq, dəmir pərdə, həbs düşərgələri, fırıldaqçılıq, təbliğat, kütləvi dəlilik və sairdir. İndi məlum olub ki, o bağıranlar özləri fırıldaqçı imiş...
İndi dözülməz bir vəziyyətdir. Adamlar insanlıqdan çıxıb. Hətta elə burjua məmuru var ki, insan olduğunu unudub. İnsanlığın unudulduğu yerdir kapitalizm. Sosializmdə biz adam idik... Böyük Vətən müharibəsi zamanı da adam idik, indi isə vəhşiləşmişik....
Sovet sistemini necə dəyərləndirsən də, ona hansı tərif gətirsən də, bir şey dəqiqdir: o, indiki qanqster oliqarxik kapitalizmdən daha humanist idi. Axı bu, həqiqətən də heyrətamizdir: ən çətin sınaqlar illərində, hətta xəyalına belə gətirə bilmədiyimiz, bütün maddi çətinliklərə baxmayaraq, sovet xalqı insan ləyaqətini qoruyub saxlamışdı. Pul üstündə bir-birinin boğazını kəsmirdilər. Üstəlik, qarşılıqlı yardım normal hal kimi qəbul edilirdi. Ümumiyyətlə, indi qəribə və vəhşi görünən hər şey o dövrdə normal sayılırdı.
Qəhrəmanlar ölkəsində, real arzular ölkəsində, elm adamları ölkəsində yaşayırdıq. Bu ölkə bütün mütərəqqi bəşəriyyətin bələdçi ulduzu idi. Belə bir ölkə naminə biz hər cür fədakarlığa hazır idik.
Biz hamımız bir böyük ailə idik, kommunizm qururduq, bu bizim ümumi işimiz idi və hər kəs cəmiyyətə maksimum fayda gətirməyə çalışırdı.
Əməyə hörmət var idi. Vicdanla işləyənə isə şərəf və izzət verilirdi, onun haqqında mahnılar yazılırdı, filmlər çəkilirdi. İndi isə işləmədən də varlana bilərsən, təki "qulaq kəsməyi" bacarasan.
Bilikli olmaq vacib idi. Dünyanın ən çox oxuyan ölkəsi idik. Oxumaq, oxumaq və yenə də oxumaq! Hər kəs bacardığı qədər bilməli idi. Bilik baxımından zəif tələbə olmaq ayıb idi. İndi pul ver ver, diplom al - utanmazlığın, həyasızlığın, arsızlığın, üzlülüyün son həddidir!
Mənəvi özünü təkmilləşdirmə var idi. Hər kəs kommunizm qurucusu yüksək adına layiq olmağa çalışırdı. Ən kiçik haqsızlığa dözümsüz olmaq çağırışı var idi. Səhlənkarı şəxsi nümunə ilə islah etməyə çalışırdılar. İndi naqis liberallar bunu axmaqlıq adlandırırlar.
Bütün bunların təzahür etdiyi formalar indi bir qədər sadəlövh görünür və çox vaxt yalnız istehzaya səbəb ola bilər. Ancaq qeyd olunan xüsusiyyətlər və keyfiyyətlər - yəni normal, həqiqi insani keyfiyyətlər, ideal olaraq Gələcəyin Adamına xas olan keyfiyyətlər Sovet İttifaqında məqsədyönlü şəkildə yetişdirilmişdir.
Adi sovet adamlarının əksəriyyəti bütün bu humanist prinsipləri səmimiyyətlə bölüşür və həyatda onları rəhbər tuturdular. Ancaq hər hansı bir cəmiyyətdə mövcud olan antisosial elementlərin mövcudluğu da təbiidir. Bu və ya digər şəkildə SSRİ-də mövcud olan “orta insan tipi” bizimkindən açıq-aydın mənəvi cəhətdən üstün idi – hesab etmirəm ki, kimsə bu bəyanatla mübahisə etsin.
Məhz bu “insan tipi” sayəsində SSRİ, o cümlədən sovet Azərbaycanı dünyanın ən inkişaf etmiş ölkəsinə çevrildi. Bu tərəqqini yaradan insanlara bu günkü nəslin ödənməz borcu var. Niyə belə idilər? Söhbət təkcə ideologiyadan getmir. Sovet İttifaqında insan şəxsiyyətinin hərtərəfli inkişafı üçün daha geniş imkanlar var idi. İş və istirahət hüququ, pulsuz təhsil və tibb, mədəniyyət evləri, kitabxanalar, uşaq meydançaları - bunların hamısı reallıq idi, boş bəyannamələr deyildi.
Mübaliğəsiz, böyük sovet mədəniyyəti ən gözəl təzahürləri ilə insanlarda insanpərvərlik, vətənpərvərlik, özünü təkmilləşdirməyə təşnəlik tərbiyə edirdi. Mən Mirzə İbrahimovun "Böyük dayaq" romanını yenidən oxudum.
Bəli, SSRİ-də yastı salmanlar kimi səfehlər, alçaqlar, əclaflar və xəbərçilərin payı var idi, amma Rüstəm kişi kimi güclü, dürüst, məqsədyönlü, öz vətənləri üçün bütün ağlasığmaz və ağlasığmaz maneələri dəf etməyə hazır olan insanlar da var idi. Belə insanlara həsəd aparmaq lazımdır.
İndi isə ləyaqətsizlərin dövrüdür. Vicdansızcasına deyirlər ki, şücaət istəyi totalitar rejimin tətbiq etdiyi kütləvi psixozun nəticəsidir. Fədakarlıq yalnız fanatiklərə xasdır və onun hansı ideallara sadiq olmasının heç bir fərqi yoxdur. Kapitalizm sevdalıların fikrincə, kommunizmlə faşizm arasında heç bir fərq yoxdur. Vətənə məhəbbət, qarşılıqlı yardım və fədakarlıq Sovet İttifaqının qul təfəkkürünün qalıqlarıdır. Normal insan isə ilk növbədə öz qarnını doyurmaq haqqında düşünməlidir.
Bu çirkin ideyalar mətbuatdan tutmuş məktəb dərsliklərinə qədər bütün mümkün vasitələrlə açıq və ya gizli formada gənclərin yeniyetmələrin beyninə yeridilir. Unutmayaq ki, sosial modelin vicdanlı işçi deyil, hər vasitə ilə var-dövlət qazanmış adam olduğu real həyat şüura istənilən təbliğatdan daha yaxşı təsir edir. İdeallarınız, vicdanınız və ədəbiniz nə qədər az olsa, rəqabət üstünlükləriniz də bir o qədər çox olar: kapitalizmin məntiqi belədir.
Varlıq şüuru müəyyən edir və gənclərin əksəriyyətinin bu şüuru, təəssüf ki, kifayət qədər burjua şüurudur: mövcud sistemdən narazı olsalar da, alternativ düşünmürlər və ya buna inanmırlar. Təbii ki, SSRİ-nin dağılmasından və postsovet məkanında sol hərəkatın dərin tənəzzülündən sonra, uzun illər ağılsız istehlakçılıq ruhunda beyin yuyulmasından sonra alternativə inanmaq çətindir. Amma buna inananlar həmişə olub, var və olacaq. Və bizim eranı sovet dövrü ilə müqayisə etdikdə - bir çox xüsusiyyətləri o qədər qeyri-realdır ki, nağıl kimi görünür - sual yaranır: 1991-ci ildə verilən qiymət çoxmu yüksək idi? Kiminsə Marksı söyüb xaricə səyahət etmək imkanı olsun deyə, ölkənin iqtisadi və mədəni potensialını məhv etməyə dəyərdimi? Çoxluğun yoxsulluğu və iztirabları ilə azlığın azadlığı və rifahını ödəməyə dəyərdimi? Yaxud, Nobel mükafatı laureatı Jores Alferovun müsahibəsində dediyi kimi: “Nöqsanlarla da olsa, humanist prinsiplərin həyata keçirildiyi qeyri-kamil, bürokratik, lakin sosialist sistemi vəhşi kapitalizm, milyonlarla insanı soyan oliqarxiya şəraitində yaşamaq azadlığı ilə mübadilə etmək, dövlətin qiymətini soymaq, dövləti oğurlamaq deməkdir”.
1980-ci illərin sonunda islahatların həyati əhəmiyyət kəsb etdiyi hamıya aydın idi. Fikrimcə, “sosial dövlət”in bütün nailiyyətlərini itirmədən demokratikləşməni həyata keçirmək, insanlara kiçik və orta biznes sahəsində sahibkarlıq təşəbbüsü azadlığı vermək tamamilə mümkün idi.
Ədalət Abdinov
0 Комментарии