Azərbaycan Kommunist Partiyası Böyük Vətən müharibəsi illərində

                                                         Ədalət Abdinov,                                                                                                             Azərbaycan Kommunistlər Birliyinin sədri

             Böyük Vətən müharibəsində alman faşizmi üzərində qələbəmizin 76-cı ildönümüdür

Böyük vətən müharibəsinin ilk günlərindən Azərbaycan Kommunist Partiyası öz işlərini hərbi şəraitə uyğun olaraq ən qısa bir müddətdə yenidən qurdu. Bakını sarsılmaz qalaya, qüdrətli cəbbəxanaya çevirdi. Bütün Sovet İttifaqı xalqları kimi Azərbaycan xalqı da böyük sosialist Vətənimizin müdafiəsinə qalxdı.

Respublikamızın hər yerində partiya təşkilatlarının rəhbərliyi altında izdihamlı mitinqlər keçirildi. Başqa qardaş respublikalarda olduğu kimi Azərbaycanın hər yerində səfərbərlik başlandı.

Xalqımız öz övladlarını cəbhəyə göndərdi və bütün iqtisadiyyatını cəbhənin mənafeyi üçün yenidən qurdu.

Müharibənin hələ ilk günlərindən bütün dünyaya məlum idi ki, Almaniyanın qoşunları səfərbərliyə alınmış və bizim sərhədlərə yaxın yerlərə gətirilmişdi. Tamamilə dinc quruculuq işləri ilə məşğul olan SSRİ qoşunlarını isə hələ səfərbərliyə alıb sərhədə yeritmək lazım gəlirdi. Sovet İttifaqı bu işi ancaq hərbi əməliyyat dövründə gördü. Olduqca ağır olan bu iş üçün vaxt lazım idi və alman-faşist ordusu bundan istifadə edərək müvəqqəti üstünlüklər əldə etdi.

Almaniya sənayesi artıq çoxdan bəri hərbi ləvazimat istehsal etməklə məşğul idi. Bundan əlavə işğal edilmiş Qərbi Avropanın bütün sənyesi alman faşistlərinə xidmət edirdi. Buna görə də müharibənin ilk günlərində Almaniyanın tankı və təyyarəsi Sovet Ordusundakından miqdar etibarı ilə xeyli artıq idi.

Bundan əlavə, Rumıniya, Finlandiya, İtaliya və Macarstan da almanlarla ittifaq bağlayaraq, ölkəmizə qarşı müharibə aparırdı. Belə bir şəraitdə Sovet Ordusu faşist dövlətləri ittifaqının birləşmiş qüvvələrinə qarşı təkbaşına vuruşmalı oldu.

Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi xalqımızı partiyanın ətrafında birləşdirərək, onun tükənməz qüvvə və bacarığını cəbhəyə yönəltdi.

Müharibənin ağır və təhlükəli bir dövründə Dövlət Müdafiə Komitəsinin göstərişinə əsasən Azərbaycan partiya təşkilatının rəhbərliyi altında yeni diviziyalar təşkil edilərək, lazım olan bütün ləvazimatla təmin olunurdular.

SSRİ-nin Qərb rayonlarından Azərbaycana, paytaxt Bakıya bəzi sənaye müəssisələri köçürüldü ki, onlar cəbhə üçün hər şeyi etdilər.

Ukrayna, Belorusiya, Latviya, Litva, Estoniya və  Moldaviya  ərazilərinin məhsuldar tarlaları işğal edildiyinə görə ordunu və ölkəni təchiz etmək işinin ağırlığın bir hissəsi də Sovet Azərbaycanın üzərinə düşdü. Neft Bakısının fəhlələri ilə birlikdə respublikamızın kolxozçuları da müstəsna bir fədakarlıqla işləyərək olkəni və ordunu ərzaqla təchiz etmək işinə öz paylarını verirdilər. Bu dövrdə Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin gördüyü mühüm tədbirlərdən biri də o idi ki, respublikanın bir dəstə  partiya və sovet işçisi,  partiya fəalları səfərbərliyə alınaraq, kənd rayonlarında işin təşkilinə kömək etməyə göndərilmişdi.

Azərbaycan partiya təşkilatı həm ön cəbhədə, həm də arxa cəbhədə düşmən üzərində qələbəmizi hazırlamaq işində respublikamızın  zəhmətkeşlərinin əsl təşkilatçısı və rəhbəri oldu.

1941-ci ildə ağır müharibə şəraitində Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin təklifi ilə Azərbaycan Kommunist Partiyası Bakı Komitəsinin quruluşunda bir sıra dəyişikliklər edildi: neft çıxarılması; neft quyuların qazılması; neft emalı; neft maşınların düzəldilməsi; tikinti ləvazimatı şöbələri yaradıldı.

Azərbaycan partiya təşkilatının və respublika hökumətinin bilavasitə təşkilatçılığı ilə ölkədə xalq qoşunları dəstələri təşkil edildi. Hələ müharibıənin lap ilk günlərində xalq qoşunları sırasına Azərbaycan zəhmətkeşlərindən əksəriyyəti kommunistlər olan 156 min 953 nəfər daxil olmuşdu. Bunlardan 63 min 53 nəfəri Bakı şəhərindən idi.

Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsinin çağırışı ilə xalq qoşunları sırasına daxil olan bu adamlar istehsalatdan ayrılmadan, Vətəni və xalqımızı müdafiə etmək üçün xalq qoşunları sırasında hərbi təlim keçir və Bakının müdafiəsini möhkəmləndirirdilər.

Müharibə dövründə almanlar ordu və xalqımızın arasında vahimə salmaq, hərbi və dövlət sirlərini öyrənmək məqsədilə öz kəşfiyyatçılarını ölkəmizin içərilərinə göndərmək üçün hər cür vasitədən istifadə etməyə çalışırdılar.

Azərbaycan partiya təşkilatı sayıqlığımızı artırmaq, dövlət, partiya, təsərrüfat sirrini gizli saxlamaq, hər cür şaiyə yayanlarla mübarizə aparmaq məqsədilə bir sıra ciddi tədbirlər görməli oldu. Payon partiya komitələrinə verilən göstərişlərin birində deyilirdi: “Bütün payon partiya komitələrindən tələb olunur ki, bolşevik mütəşəkkilliyini və sayıqlığını artırsınlar. Dövlət və təsərrüfat sirlərinin gizli saxlanılmasını təşkil etsinlər”.

Müharibənin ilk günlərindən başlayaraq İran İslam Respublikası Azərbaycan üçün problemlər yaradırdı. İş burasında idi ki, Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası ilə həmsərhəd olan İranın irticacı dairələrinin fitvası ilə İran hökumət başçıları öz ərazilərində alman-faşist işğalçılarının Sovet İttifaqına qarşı birinci növbədə Azərbaycan və onun paytaxtı neft Bakısına qarşı pozuculuq fəaliyyətinə tam şərait yaratmışdı.

Zaqafqaziyanı zəbt etmək həsrətində olan İran irticaçıları alman – faşist kəşfiyyat orqanlarının Sovet İttifaqına qarşı çevrilmiş fəaliyyətinə kömək edirdilər. Həmin dövrdə cürbəcür bəhanələrlə məsələn, turist, səyyah, tədqiqatçı və s. adlar altında İrana soxulan alman faşistləri İran hökumətini Sovet İttifaqına qarşı müharibəyə sövq edirdilər. İranın ayrı-ayrı rayonlarında ağqvardiyaçılardan, müsavatçılardan, daşnaklardan ibarət silahlı dağıdıcı suiqəsdçilər və casus dəstələri yaradırdılar. Faşistlər bu dəstələri Azərbaycana, birinci növbədə Bakının, Qroznının, Türkmənistanın neft rayonlarına göndərmək üçün hazırlayırdılar. Onlar İranda müxtəlif silah və dağıdıcı maddələr anbarları düzəltmişdilər. Tehranda fars dilində almanların xüsusi faşist təbliğat və təşviqatını yayan xüsusi büllüteni buraxılırdı. Bütün bu faktlar onu göstərirdi ki, almanlar İranın Sovet İttifaqına qarşı müharibəyə qoşulmasını hazırlayırdılar. İran hökuməti mürtəce dairələrinin almanların bu fitnələrinə dözməsi və yol verməsi cənubda Sovet İttifaqı üçün bilavasitə təhlükə yaradırdı. Buna görə də Sovet hökuməti 1941-ci il iyunun 26-da, iyulun 19-da və avqustun 16-da İran hökuməti adına notalar göndərdi.

Sovet hökumətinin notalarında deyilirdi ki, İran hökuməti Sovet İttifaqı ilə bağladığı 1921-ci il müqaviləsini pozur və öz ərazisində Sovet hökumətinə qarşı təhlükə yaradır. İran hökuməti bu notalara çox etinasızlıqla yanaşaraq heç bir tədbir görmədi. İş belə olduqda Sovet hökuməti öz ölkəsinin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün 1921-ci il müqaviləsinin 6-cı maddəsinə əsasən öz qoşunlarına İranın sərhədini keçmək əmrini verdi.

İran zəhmətkeşləri sovet hərbi birləşmələrini böyük hörmətlə qarşıladılar. Sovet Ordusu İranı faşistlərin hərbi bazası olmaqdan, zəhmətkeşləri isə qanlı fəlakətdən xilas etməklə, ölkəmizi İran tərəfindən hədələyən təhlükədən qurtardı.

Böyük Vətən müharibəsində ən geniş masştablı döyüş Stalinqrad uğrunda olub. 1942-ci il iyul ayında böyük döyüşlərlə başlamış və arltı aydan artıq davam etmiş Stalinqrad vuruşması 1943-cü il fevral ayının 2-də sovet qoşunlarının tam qələbəsi ilə başa çatdırıldı. Stalinqrad ətrafındakı vuruşma almanların 330 minlik ordusunun mühasirəyə alınması, onların darmadağın edilməsi və mühasirəyə alınmış qoşunların üçdə bir hissəsinin əsir alınması ilə nəticələndi. Stalinqrad vuruşmasından sonra almanlar bir daha özlərinə gələ bilmədilər.

Stalinqrad uğrunda tarixi döyüşlərdə ad qazanmış məşhur 6-cı ordu komandanlığı Azərbaycan partiya təşkilatının ünvanına göndərdiyi məktubda göstərir ki, başqa qardaş xalqların oğulları kimi Azərbaycan xalqının oğulları da Stalinqrad cəbhəsində çox mərdliklə vuruşurlar. 6-cı ordu komandanlığına Azərbaycandan gedən cavab məktubunda deyilir: “Biz fəxr edirik ki, Sizin qəhraman qvardiyaçılarınızın sırasında bizim də həmyelilərimiz döyüşürlər... Bütün var-dövlətimiz və zəhmətkeşlərin əmək məhsulu, eləcə də xalqımızın zehni əməyi cəbhə üçün və alman işğalçıların darmadağın edilməsi işinə xidmət etmiş və gələcəkdə də xidmət edəcəkdir”.

Stalinqrad uğrundakı şiddətli vuruşmalarda tank hissəsi komandiri, Sovet İttifaqı Qəhramanı general-mayor Həzi Aslanov və bir çox başqa qəhramanlar özlərinə əbədi şöhrət qazandılar.

1942-ci ildə, düşmən vəhşi bir kinlə Qroznı Və Bakı neftinə doğru can atan zaman Dövlət Müdafiə Komitəsinin göstərişi ilə yaradılmış 416-cı Azərbaycan diviziyasının döyüşçüləri Sovet Silahlı Qüvvələrinin başqa diviziyaları ilə birlikdə qəhramancasına vuruşaraq alman-faşist işğalçılarının nəinki irəliyə doğru yolunu kəsdilər, hətta düşməni Qərbə tərəf qovmağa başladılar.

416-cı Azərbaycan diviziyası Qafqazı hitlerçi işğalçılardan azad etmək uğrunda qəhramanlıqla döyüşdüyünə görə Ali Baş Komandan İ.V.Stalinin təşəkkürünə layiq görülmüşdü.

416-cı  diviziyanın azərbaycanlı əsgərləri Taqanorq şəhərini faşistlərdən azad etdi. Ali Baş Komandan İ.V.Stalin öz əmrində 416-cı atıcı diviziyanın məharətli döyüş əməliyyatını qeyd edib ona təşəkkür elan etdi və diviziyaya bu şəhərin adı verildi.

416-cı diviziya 1943-cü ilin oktyabrında şiddətli və qanlı vuruşmalardan sonra Melitopol şəhərinə girdi. Diviziya qəhramanlıq və igidlik göstərdiyinə görə Qızıl Bayraq ordeni ilə təltif olundu.

Dnepr çayı uğrunda vuruşmalar və bu böyük çayı keçmək diviziyanın tarixinə parlaq səhifə kimi daxil oldu. Diviziya buradakı qəhramanlıq və igidliyinə görə dördüncü dəfə təşəkkür aldı.

Diviziya Cənubi Buq sahilində düşmənin darmadağın edilməsində iştirak edib, almanları Nikolaev şəhərindən qovub çıxartdı. Düşməni təqib edərək, 1944-cü ilin aprelində Odessa şəhərinə daxil oldu. Odessanın azad edilməsi uğrundakı vuruşmalarda  şücaət göstərdiyinə görə 416-cı diviziyamız Suvorov ordeni ilə təltif olundu.

1944-cü ilin iyun-iyul aylarında diviziya Dnestrin sağ sahilində mühüm bir əməliyyat meydanını qoruyaraq, sonra almanların Yassı – Kişinyovda qoşun birləşmələrinin darmadağın edilməsində iştirak etdi. Şiddətli döyüşdən sonra qəhraman 416-cı diviziyanın əsgərləri Moldaviya Sovet Sosialist Respublikasının paytaxtı Kişinyov şəhərinə birincilər sırasında girdilər. Diviziya yeddinci dəfə Ali Baş Komandan İ.V.Stalinin təşəkkürünü aldı.

Düşmənə qarşı döyüşlərdə göstərdikləri qəhramanlıqlara görə 416-cı Azərbaycan diviziyasının 5.000 əsgəri SSRİ orden və medalları ilə təltif edilmişdir. Bir çoxlarına Sovet İttifaqı Qəhramanı adı verildi. 

Böyük Vətən müharibəsində Azərbaycan xalqının böyük rəhbəri, təşkilatçı və sərkərdəsi şanlı  Azərbaycan Kommunist Partiyası olmuşdur. Azərbaycan Kommunist Partiyası özünün bütün təşkilatçılıq dühasını, xalqın illərlə toplanmış olduğub bütün enerjisini, əzmini, dözümlüyünü və qüdrətli iradəsini vahid məqsədə - faşizmin darmadağın edilməsinə yönəltmişdi.