KOMMUNİST VƏ SOSİAL- DEMOKRAT PARTİYALARI ARASINDA MÜNASİBƏT

Ədalət Abdinov, Azərbaycan Sosialist Hərəkatının sədri

İkinci Dünya Müharibəsindən sonra demokratik sosializmə sadiq qalan sosial-demokrat partiyalar (bəziləri sosialist və ya fəhlə adlanırdı) sosialistlərin beynəlxalq təşkilatının köməyi ilə davamlı olaraq təsirlərini genişləndirdi və inkişaf etmiş kapitalist ölkələrində ən nüfuzlu siyasi qüvvələrdən birinə çevrildilər. İnkişaf etmiş kapitalist dövlətlərinin kommunist partiyaları öz ölkələrində sosializmə gedən yolun axtarışı prosesində istər-istəməz sosial-demokrat partiyalarla münasibətləri necə həll etmək məsələsi ilə qarşılaşırdılar. Soyuq Müharibə boyu kommunist və sosial-demokrat partiyalar arasında dialoq və əməkdaşlıqdan daha çox qarşıdurma olub. İki partiya arasındakı münasibətlər və bu münasibətlərin inkişafındakı dəyişikliklər dünyada siyasi qüvvələrin balansına, beynəlxalq fəhlə və kommunist hərəkatının inkişafına böyük və dərin təsir göstərmişdir.

İkinci Dünya Müharibəsi illərində fəaliyyətini dayandırmış Avropa sosial-demokrat partiyaları 1951-ci il iyunun sonu - iyulun əvvəllərində Frankfurt-Mayndə (AFR) qurultay keçirdilər. Onun üzərində Sosial Demokrat Partiyaların Beynəlxalq Təşkilatı - Beynəlxalq Sosialist İnternasionalının və Sosialist İşçi İnternasionalının sağçı sosial-demokrat partiyalarının sosial islahatçı ənənələrini miras qoyan və inkişaf etdirən Sosialist İnternasionalı yenidən yaradıldı. O, açıq şəkildə demokratik sosializm bayrağını qaldırdı, Qərbin başlatdığı Soyuq Müharibəyə və Marşal Planına dəstək verdi, amerikapərəst, antisovet mövqe tutdu və heç bir səyini əsirgəməyərək, Kommunist partiyalarına və kommunist partiyaların hakim olduğu sosialist ölkələrinə zərbə vurdu.

Sosialist İnternasionalının Təsis Qurultayında “Sosial Demokratiyanın məqsəd və vəzifələri” (həmçinin Frankfurt Bəyanatı kimi tanınır) və açıq-aydın anti-kommunist xarakter daşıyırdı. Bu Bəyanatda “kommunizm parçalanmaya səbəb olmaqda” ittiham olunurdu. “bir çox ölkələrdə sosializmin həyata keçirilməsinin bir neçə onilliklərlə ləngiməsinə” səbəb olan beynəlxalq fəhlə hərəkatında kommunizm sosializm ənənələrinin miras qalmasına məsuliyyətsiz yanaşmasına görə tənqid olundu, lakin əslində bu ənənələri təhrif etdi, nəticədə onların görünüşü reallığa uyğun gəlmir, həmçinin kommunistlərin “yalnız bir partiyanın diktaturasına can atdıqları” və siniflər arasında qarşıdurmanı qəsdən qızışdırdıqları, üstəlik, hətta “beynəlxalq kommunizmin yeni imperializmin aləti olduğu” bildirilmişdir. Kommunizmin harada siyasi güc qazanmasından asılı olmayaraq, o, azadlığı və onu əldə etmək imkanını pozur. Kommunizmin əsasını hərbi bürokratiya və polis terroru təşkil edir. Sərvət yaradanlarla xüsusi imtiyazlara malik olanlar arasında aydın fərqlər olduğu üçün cəmiyyətdə yeni təbəqə yaranır”.

Sosialist İnternasionalı kommunist partiyalarından və kommunist hərəkatından fərqini göstərmək üçün “demokratik sosializmi” ifadəsinə üstünlük verdi. Frankfurt Bəyanatı nisbətən sistemli şəkildə demokratik sosializmin əsas prinsiplərini, eləcə də onun siyasət, iqtisadiyyat, cəmiyyət, mədəniyyət və beynəlxalq münasibətlərlə bağlı əsas tələblərini və təlimatlarını təsvir edir. Bu Bəyanatın dərcindən sonra demokratik sosializm müxtəlif ölkələrdə Sosialist İnternasionalının və sosial-demokrat partiyalarının islahatçı ideoloji sisteminin və proqram tələblərinin ümumi adı oldu. Ümumiyyətlə, demokratik sosializmlə elmi sosializm arasında fərq və əsaslı fikir ayrılıqları bunlardır:

Əgər rəhbər ideyalardan danışırıqsa, demokratik sosializm plüralizm prinsipinə əməl edir, dünyagörüşündə plüralizmi təbliğ edir, partiya üçün vahid ideoloji-nəzəri əsasın mövcudluğuna qarşı çıxır, marksizmi yeganə elmi sosialist nəzəriyyə kimi inkar edir, sosialist ideologiyasının mənbəyi kimi müxtəlifliyi qəbul edir, marksimə sosialist ideologiyasının mənbələrindən biri kimi baxır;
Klassik fəlsəfə, humanizm və dini doqmalar (xüsusilə xristianlıq) da sosialist ideyalarının mənbəyidir, bu, marksizmin rəhbər ideologiya kimi rədd edilməsini nəzərdə tutur;

Əgər mübarizənin məqsədlərindən danışırıqsa, demokratik sosializm etik sosializmə pərəstiş edir; nəzərə alsaq ki, sosializm azadlıq, bərabərlik, birlik, qarşılıqlı yardım və s. kimi dəyərlərin, müəyyən təməlin həyata keçirilməsidir, demokratik sosializm kapitalizmi sosializmlə əvəz etməyin tarixi labüdlüyünü tanımır, subyektiv motivlərin və mənəvi amillərin xüsusi rolunu vurğulayır, sosializmi ictimai inkişafın nümunəsi və yeni ictimai sistem deyil, müəyyən dəyərlərə olan istək hesab edir;

Sosializmə doğru irəliləmənin yollarından və vasitələrindən danışsaq, onda demokratik sosializm parlamentli demokratik respublika çərçivəsində sosializmə nail olmaq üçün dinc, demokratik və islahatçı yol irəli sürür, dövlətin sinfi xarakterini inkar edir, zorakı inqilaba, köhnə dövlət maşınının dağıdılmasına və proletariat diktaturasına qarşı çıxır, ümumi seçkilər yolu ilə parlamentdə çoxluğu qazanmağı dövlət hakimiyyətini qazanmağın yeganə yolu, siyasi və iqtisadi demokratikləşmənin həyata keçirilməsini isə cəmiyyətdə dəyişikliklərin yeganə yolu hesab edir;

İqtisadi sistemin əsaslarına toxunsaq, onda demokratik sosializm istehsal vasitələrinə mülkiyyət münasibətləri sahəsində sosializmlə kapitalizm arasındakı fərqə qarşı çıxır, sosializmin hakim mövqeyini inkar edir, mülkiyyət, istehsal vasitələrinə ictimai mülkiyyətin heç bir halda sosializm üçün ilkin şərt olmadığına və onun kapitalist xüsusi mülkiyyəti şəraitində həyata keçirilə biləcəyinə inanır;

Əgər partiyanın xarakterindən danışırıqsa, onda sosial-demokrat partiyaların əsasını artıq fəhlə sinfi təşkil etmir, sənaye işçiləri ilə üzləşən partiyalardan onlar “bütün xalqın” partiyalarına, “o cümlədən bütün “xalq”a çevriliblər.

1959-cu ildə Almaniya Sosial Demokrat Partiyası Qodesberqdə qurultay keçirdi və orada bir sənəd qəbul edildi. “Almaniya Sosial Demokrat Partiyasının Əsas Prinsipləri” (həmçinin Qodesberq Proqramı kimi də tanınır) adlı sənəddə bəyan edilir ki, “ideoloji azadlıq partiyasına”, “müxtəlif əqidə və ideyalara malik insanların” birliyinə çevrildiyi üçün onların partiyası fəhlə sinfinin partiyası olmasından imtina edir.

Sosial- demokrat partiyaların demokratik sosializmi ilə kommunist partiyaların elmi sosializm arasındakı ziddiyyətlərə görə, eləcə də 20-ci əsrin 50-60-cı illərində Qərblə Şərq arasında soyuq müharibənin gərgin vəziyyəti ilə əlaqədar sosial-demokrat və kommunist partiyaları arasında münasibətlər antaqonizm və qarşıdurma vəziyyətində idi. Sosial demokrat partiyaları bir çox ölkələrin digər siyasi qüvvələr ilə birləşərək kommunist partiyalarına zərbələr endirməyə çalışır, onları siyasi həyatda sıxışdırmağa çalışırdılar. Eyni zamanda onlar qərb ölkələri və onların hakimiyyətlərinin kommunist partiyalarına və sosialist ölkələrinə düşmən burjua siyasətini dəstəklədilər. Xüsusilə, Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının XX qurultayından, Polşa və Macarstandakı hadisələrdən, beynəlxalq kommunist hərəkatının daxilindəki fikir ayrılığı və parçalanmalardan, Sovet qoşunlarının Çexoslovakiyaya daxil olmasından istifadə etdilər. Sosialist ölkələrinin şərləndiyi çoxlu sayda məqalələr yazılmış, kommunistlərlə istənilən formada danışıqlar və əməkdaşlıq imkanları tamamilə rədd edilmişdir. O dövrün Sosialist İnternasionalının sənədlərində burjuaziyadan çox kommunizmə qarşı daha sərt ifadələr var idi. Odur ki, beynəlxalq kommunist hərəkatı nöqteyi-nəzərindən sosial-demokrat partiyalar revizionist, “kapitalistlərin əməkdaşları” və “fəhlə sinfinə satqın” idilər, müxtəlif ölkələrin kommunist partiyaları sosial-demokrat partiyaları ilə əlaqələrin və əməkdaşlığın əlehinə çıxış edrdilər.

1956-cı ilin fevralında Sov.İKP-nin XX qurultayında sosial-demokratlarla münaqsibəti yaxşılaşdırmaq, onlarla əlaqəyə və əməkdaşlığa getmək təklif olundu. Bundan sonra müxtəlif ölkələrin kommunist partiyaları sosial-demokratlara qarşı mənfi münasibətləri dəyişməyə başladılar. Sosialist ölkələrinin kommunist və fəhlə partiyaların nümayəndələrinin 1957-ci ilin noyabrında Moskvada keçirilən müşavirəsində qəbul edilmiş bəyanatda deyilirdi ki, “söhbət insanların həyatını yaxşılaşdırmaq, onların demokratik hüquqlarının genişləndirilməsi və müdafiəsi uğrunda mübarizədən getməsindən asılı olmayaraq, , milli müstəqilliyin əldə edilməsi və müdafiəsi və ya siyasi hakimiyyətə gəlməkdə və sosializm quruculuğu uğrunda mübarizədə, kommunist partiyaları sosialistlərlə əməkdaşlığı müdafiə edir. Sosialist partiyalarının sağçı liderlərinin bu cür əməkdaşlığın qarşısını almaq cəhdlərinə baxmayaraq, bir çox məsələlərdə kommunistlərlə sosialistlər arasında əməkdaşlıq imkanları artır. Kommunist və sosialist partiyaları arasında mövcud olan ideoloji fərqlər bir çox aktual məsələlərdə fəhlə hərəkatında birgə fəaliyyətə mane olmamalıdır”.

1960-cı illərin sonu, 1970-ci illərin əvvəllərində beynəlxalq vəziyyətdə ciddi dəyişikliklər baş verdi, çoxqütblülük gücləndi, soyuq müharibə getdikcə daha da kəskinləşdi. Almaniya Sosial Demokrat Partiyasının lideri Villi Brend kansler postunu tutduqdan sonra “yeni Şərq siyasəti”ni - “yaxınlaşma yolu ilə dəyişikliyə nail olmaq”, Qərblə Şərq arasında münasibətlərdə detenti stimullaşdırmaq üçün yeritməyə başladı. Eyni zamanda “Avrokommunizmi” təbliğ edən bir sıra Qərbi Avropa kommunist partiyaları sosial-demokrat partiyalarla əməkdaşlıq üçün solçu koalisiya yaratmaq təklifi irəli sürdülər. İndiki şəraitdə Sosialist İnternasionalında sosial demokrat və kommunist partiyaları arasında münasibətlərin yumşalması fikirləri eşidilirdi. 1971-ci ilin mayında Sosialist İnternasionalının icraiyyə komitəsinin iclasında sosial-demokrat partiyaların çoxlu nümayəndələri öz ölkələrində kommunist partiyaları ilə əməkdaşlığa razı olmasalar da, beynəlxalq aləmdə, xüsusən də bu cür əməkdaşlığı bəyəndilər.

Sosialist İnternasionalının İcraiyyə Komitəsinin 1972-ci ilin aprelində Amsterdamda keçirilən iclasında Sosialist İnternasionalına üzv olan partiyalara hər hansı digər partiyalarla ikitərəfli münasibətlərə dair məsələlərdə qərar vermək azadlığının verildiyi bir qətnamə qəbul edildi. Həmin ilin iyununda Sosialist İnternasionalının XII qurultayında bu kurs təsdiq edildi. Sosialist İnternasionalının o zamankı sədri Bruno Pittermann qurultayın açılışında bildirmişdi ki, təşkilata üzv olan partiyaların digər siyasi partiyalarla, o cümlədən kommunist partiyaları ilə ikitərəfli münasibətlərin inkişafı ilə bağlı sərbəst qərar qəbul etmələrinə şərait yaratmaq lazımdır. 1976-cı ilin yanvarında Avropa ölkələrinin sosial-demokrat hökumət başçıları və bu partiyaların sədrləri öz qapalı iclaslarında nəhayət aydın şəkildə müəyyən etdilər ki, bütün ölkələrin sosial-demokrat partiyaları kommunist partiyaları ilə münasibətlər məsələsini müstəqil həll edə bilər. Bununla da sosial-demokrat partiyaların kommunist partiyaları ilə əməkdaşlığa qoyulan qadağa aradan qaldırıldı.

1976-cı ilin noyabrında Sosialist İnternasionalının XIII qurultayından sonra müxtəlif ölkələrin sosial-demokrat partiyaları ideologiyasından asılı olmayaraq kommunist partiyaları ilə əlaqə yaratmağa başladılar, onların Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası və bir sıra başqa ölkələrin kommunist partiyaları ilə görüşləri və əlaqələri baş tutdu. Mümkün olduqda - beynəlxalq kapitala qarşı mübarizə, dünya sülhünün qorunması məsələlərində - sosial-demokrat partiyalar kommunist partiyaları ilə əməkdaşlıq edirdilər. Xüsusilə, Avropa ölkələrinin kommunist partiyaları və sosial-demokrat partiyaları dialoq və əməkdaşlıq etdilər, üstəlik seçkiqabağı koalisiyalar yaratdılar, mərkəz və sağ partiyalara qarşı birgə mübarizə apardılar və birlikdə hakim partiyalara çevrildilər.

XX əsrin 70-ci illərindən - Qərbi Avropa iqtisadiyyatının sürətli inkişafından, Üçüncü Dünyanın sürətli yüksəlişindən sonra Sosialist İnternasionalı nəinki kommunist partiyalarına qarşı düşmən mövqeyini dəyişdirdi, həm də Üçüncü Dünya ölkələri ilə əlaqələri gücləndirməyə başladı, bir çox ölkələrdə öz təsirini fəal şəkildə genişləndirməyə başladı. Avropadan kənar regionlarda demokratik sosializm nəzəriyyəsini bütün dünyaya yaydılar.

XX əsrin 70-ci illərinin əvvəllərində Salvador Alendenin rəhbərlik etdiyi Çili Sosialist Partiyası Kommunist Partiyası və digər sol qüvvələrlə birləşərək qısa müddət ərzində ölkəyə öz təsirini göstərən demokratik sosializmi həyata keçirdi.

XX əsrin 80-ci illərində Avropa ölkələrində kommunist və sosial-demokrat partiyaları arasında əlaqələr möhkəmlənməkdə davam edir. 1981-ci ildə prezident seçkiləri ərəfəsində Fransanın Kommunist və Sosialist partiyaları Fransua Mitteranın namizədliyini prezidentliyə irəli sürdülər, 1981-ci ilin mayında prezident seçkilərində, həmin ilin iyununda isə parlament seçkilərində ikiqat qələbə qazandılar. Fransua Mitteran Respublika tarixində ilk solçu prezident oldu. Sosialist Partiyası fransız kommunistlərinin iştirakı ilə solçu koalisiya hökuməti qurdu.

Almaniya Sosial Demokrat Partiyasının lideri Villi Brand beynəlxalq arenada İtaliya Kommunist Partiyası və digər kommunist partiyaları ilə əməkdaşlığı fəal şəkildə təşviq edirdi. Almaniya Kommunist Partiyası Sosial Demokrat Partiyasına münasibəti, onun proqramını və siyasətini müsbət qiymətləndirdi.

Bundan əlavə, Avropanın sosial-demokrat partiyaları ilə dünyanın müxtəlif ölkələrinin kommunist partiyaları arasında əlaqələr davamlı olaraq möhkəmlənirdi. 1986-cı ildə Danimarka Sosialist Partiyası, Hollandiya Fəhlə Partiyası, Sosialist Peru Partiyası, Bolqarıstan Kommunist Partiyası, Almaniya Sosialist Birlik Partiyası, Macarıstan Sosialist Fəhlə Partiyası əlaqələr qurdular. Avropadakı vəziyyət və ümumi təhlükəsizliyin qorunması ilə bağlı məsələlərin müzakirəsinə həsr olunmuş birgə dəyirmi masa keçirdiblər. Almaniya, Fransa və digər ölkələrin tərəfləri dəfələrlə görüşlər keçirib, əlaqələr qurublar.

1954-cü ildə Çin Kommunist Partiyasının sədri Sədr Mao Tsedun İngiltərə Leyboristlər Partiyasının lideri C.Attlenin başçılıq etdiyi Sosialist İnternasionalının nümayəndə heyətini qəbul edərkən açıq şəkildə bildirdi ki, əgər tərəflərin qarşılıqlı istəyi varsa, Kommunist partiyaları və sosial-demokrat partiyaları dinc yanaşı yaşaya bilərlər; çünki hamı sülh istəyir, hamı ticarət etmək istəyir, ona görə də əməkdaşlıq tamamilə mümkündür. Üstəlik, Mao Sovet İttifaqına və Sov.İKP-ə qarşı düşmənçilikdən əl çəkməyə çağırırdı.

Mao  Tsedun hesab edirdi ki, Çin, SSRİ, İngiltərə və digər ölkələr bir az da bir-birinə yaxınlaşmalıdırlar, baxışlar dəyişməz qalmamalıdır və o zaman vəziyyət dəyişə bilər. Qərblə Şərq arasında münasibətlər soyuq müharibənin sona çatmasına gətirib çıxaracaq.  

1950-ci illərdən başlayaraq Çin Kommunist Partiyası Qərbdə sosial-demokrat partiyaların düşərgəsinə daxil olan Yaponiya Sosialist Partiyası ilə dostluq əlaqələri qurdu. 80-ci illərin əvvəllərində Çin Kommunist Partiyası “ideoloji fərqlilikləri aradan qaldırmaq, qarşılıqlı anlaşma və əməkdaşlıq, müstəqillik və özünü təmin etmək, tam bərabərlik, qarşılıqlı hörmət, qarşılıqlı müdaxilə etməmək prinsiplərini müdafiə etmək” kursunu seçib. Və sosial demokratlarla əlaqələri aktiv şəkildə inkişaf etdirməyə başladı.

80-ci illərin sonlarında Sovet İttifaqı Kommunist Partiyası dünyanın 40-dan çox sosial-demokrat partiyası ilə əlaqələr qurmuş və qarşılıqlı fəaliyyət göstərmişdir. 1986-cı ilin iyununda Sosialist İnternasionalının XVII qurultayı  ənənəni pozdu və kommunist partiyalarının yeganə nümayəndəsini, yəni Çin Kommunist Partiyasını iştirak etməyə dəvət etdi.

XX əsrin 80-ci illərinin sonunda Sosialist İnternasionalı Sovet İttifaqında və Şərqi Avropa ölkələrində dinc dəyişiklikləri fəal şəkildə stimullaşdırdı. 1989-cu ilin iyununda Sosialist İnternasionalı XVIII qurultayında kommunist ölkələrini dəyişmək üçün demokratik sosializmdən istifadə etdi, Sovet İttifaqı və Şərqi Avropanın kommunist partiyalarının demokratik sosializm istiqamətində təkamülünü açıq şəkildə dəstəklədi; necə deyərlər, odun üstünə yağ qataraq, Sovet İttifaqında köklü dəyişikliklərə təkan verdi.

Əvvəllər Şərqi Avropanın müxtəlif ölkələrində mövcud olmuş sosial-demokrat partiyalar bir vaxtlar tələsik kommunist partiyaları ilə birləşsələr də, demokratik sosializmin ideologiyaya təsiri hələ də qaldı. Bu, xüsusilə demokratik sosializmin dərin ənənələrinin mövcud olduğu Polşa, Macarıstan və Çexoslovakiyada 50-ci illərdə özünü büruzə verirdi. 70-80-ci illərdə bu ölkələrdə islahatlar dalğası zamanı sosial-demokratik fikirlər dəfələrlə özünü büruzə verdi və 80-ci illərin sonu - 90-cı illərin əvvəllərində kommunist partiyalarının “sosial demokratikləşməsi” baş verdi. Bu illər ərzində natiqlər kommunist partiyaları ilə birləşməyə qarşı və mühacirətə məcbur edildi. Qərbi Avropada bir sıra sağçı sosial-demokratlar sosialist ittifaqı yaratdılar. Mərkəzi və Şərqi Avropadakı partiyalar Sosialist İnternasionalı ilə əlaqələr qurdu və onun Şərqi Avropadakı siyasət kursunu təyin etdi. Bu “mühacirət edən sosial-demokratlar” son dərəcə antisovet və anti-kommunist idilər. 80-ci illərdə, Şərqi Avropa ölkələrində aparılan islahatlar zamanı bu mühacirlər çoxsaylı üsullardan - bəyanatlar dərc etməkdən, ictimai mühazirələr oxumaqdan, Sosialist İnternasionalının mühüm toplantılarında iştirakdan, ölkələrdə müxalifətlə birbaşa əlaqələrdən istifadə edirdilər.

Şərqi Avropa öz ərazilərinə nüfuz edənə qədər “siyasi plüralizm” prosesini fəal surətdə təbliğ edirdi, bu ölkələrin daxilində demokratik sosializm ideyalarına sadiq qalanlarla ortaq dil tapdılar, kəskin dəyişikliklərə öz töhfələrini verdilər.

Sovet İttifaqındakı dramatik dəyişikliklər, Soyuq Müharibənin başa çatması sosial-demokratizm tərəfindən dəstəklənən demokratik sosializmin sonu demək idi. 1992-ci ilin sentyabrında Sosialist İnternasionalının XIX qurultayında “Dəyişən Sosial Demokratiya” adlı ümumi qətnamə qəbul edildi və burada “demokratik sosializm” ifadəsi əvəzinə “Sosial Demokratiya” ifadəsi işlədilməyə başlandı. Bu, kapitalist sistemini sosialist sistemi ilə əvəz etməyin tərəfdarı olmayın sosial-demokrat partiyaların daha çox olduğuna əyani işarədir.

Beləliklə, İkinci Dünya Müharibəsinin başa çatmasından Şərqi Avropada baş verən dramatik dəyişikliklərə qədər 40 ildən artıq bir müddət ərzində ziddiyyətlər, mübarizə, eyni zamanda barışıq, təmaslar, dialoq və əməkdaşlıq olmasına baxmayaraq kommunist və sosial-demokrat partiyaları arasında münasibətlər mürəkkəb və çətin bir dövr keçirdi. Aralarında həm düşmənçilik, həm də qarşıdurma var idi.

İkinci Dünya Müharibəsindən sonra Avropanın sosial-demokrat partiyaları 17 milyard dollar iqtisadi yardım alandan sonra Marşal planına uyğun olaraq, eyni zamanda ABŞ-ın siyasi tələbləri ilə tam razılaşdılar. 1949-cu ilin aprelində Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatının “soyuq müharibə silahı”nın yaradılması zamanı yeddi on qurucu ölkə sosial-demokratların təkbaşına hökumətə rəhbərlik etdiyi və ya hökumətdə iştirak etdiyi ölkələr idi, buradan hər şey aydın olur. 1951-ci ildə Sosialist İnternasionalı yaranana qədər sosial-demokrat partiyalar artıq tamamilə amerikapərəst və anti-kommunist siyasi mövqenin lehinə seçimlərini ediblər. Kommunist partiyaları Qərb düşərgəsinə və onlara qarşı kəskin düşmənçilik edən sosial-demokrat partiyalara qarşı barışmaz, tam müxalifət, onları kəskin tənqidə məruz qoyan mövqe tutdular.

XX əsrin 70-ci illərində  beynəlxalq vəziyyətdə baş verən dəyişikliklərdən, Qərblə Şərq arasında yaranan gərginlikdən sonra iki tərəf arasında münasibətlər tədricən düşmənçilik və qarşıdurmadan müəyyən şərtlərlə dialoq və əməkdaşlığa doğru dəyişməyə başladı. Qarşıdurma və mübarizədən kommunist və sosial-demokrat partiyalar arasında təmas və əməkdaşlığa keçid əsasən bununla izah olunurdu.

Elmi sözializmlə bağlı kommunist partiyaları ilə sosial-demokrat partiyaları, demokratik sosializm tərəfdarları  arasında böyük fikir ayrılıqları var. Təəssüf ki, sosial-demokrat partiyalar öz qaynaqlarını fəhlə hərəkatında tapsalar da və bir vaxtlar marksizmi rəhbər tutan fəhlə sinfinin partiyaları olsalar da, sonrakı dövrlərdə inkişaf edərək, tədricən fəhlə hərəkatından və marksizm ideyalarından uzaqlaşdılar, sosial islahatçı partiyalara çevrildilər.

Sosial demokrat partiyaları  kapitalist sisteminin məhsuluna çevrilib,  kapitalist cəmiyyətini idarə və müdafiə etməyi və islahat aparmağı öz vəzifəsi hesab edirlər. Onlar kapitalist sisteminin - “xəstənin yatağında həkimlər” kimi özlərini aparırlar. Kommunist partiyaları isə kapitalizmin ləğvinə çalışırlar.

4 oktyabr 2023-cü il