XIX əsrin ortalarında marksizmin baniləri və onların davamçıları tarixin məntiqinin onların tərəfində olduğuna, tərifinə görə kapitalizmin qəbirqazanı olan Avropanın fəhlə sinfinin yaxın gələcəkdə onu mütləq dəfn edəcəyinə inamı böyük idi. Yüksək inkişaf etdiyi yerlərdə, bir sıra Avropa ölkələrində və ABŞ-da buna əmin idilər. Və dərhal kapitaldan başlayaraq şəxsi mülkiyyətin və dövlətin məhv edilməsi prosesi gedəcək. Buna görə də, 1864-cü ildə Marks və Engels tərəfindən yaradılmış Avropa inqilabçı fəhlələrinin ittifaqı onu Kommunist İnternasionalı adı ilə motivasiyasında və sosializm tərəfdarlarının müxtəlif cərəyanları Manifestdə xoşagəlməz xüsusiyyətlər aldılar.
Amma praktikada Avropa proletariatı öz liderlərinin simasında marksizmin qəti elmi təlim kimi mövqeyini tutmağa tələsmirdi. Birinci İnternasionalın liderləri öz aralarında Bakunin, Lassal və başqaları kimi sosialistlərin və anarxistlərin bölücü fəaliyyəti ilə qarşılaşdılar və "Paris Kommunası"nın liderləri arasında isə marksistlər azlıq təşkil edirdi.
I İnternasionalın zorla dağılmasından sonra yaradılmış fəhlə sinfinin milli partiyaları sinfi radikalizmi ilə kommunizmə deyil, sosializmə meyl edirdilər. Avropada heç bir fəhlə partiyası yaradılarkən kommunist adını qəbul etməmişdir. Əminəm ki, təkcə kommunizmə nifrət edən hakimiyyətin repressiya qorxusundan deyil, həm də qurucuların sosializmə və sosial-demokratiyaya (sosialist demokratiya) rəğbətinə görə.
1879-cu ildə yaradılmış İkinci İnternasional əslində kommunist partiyalarının deyil, sosialist və sosial-demokrat partiyalarının birliyi idi. Ona görə də məncə, XIX əsrin son üçdə birində F.Engels kommunizmin inqilabi mərhələsindən bəhs edən “Qota proqramının tənqidi”ndə Marksın mövqeyini və özünün mövqeyini nəzərə alaraq, sosializm və sosialist demokratiyası terminlərini qəbul etməyi təklif etdi.
Müvafiq olaraq, 1903-cü ildə Rusiyada Kommunist Partiyası deyil, Rusiya Sosial Demokrat Fəhlə Partiyası - RSDFP quruldu. Qurultayın 43 nümayəndəsi, Leninin tərəfdarları olan marksistlər arasında qeyri-sabit və əhəmiyyətsiz çoxluq var idi, lakin bu, Leninə yeni partiyanın və onun mərkəzi orqanı olan “İskra” qəzetinin rəhbərliyinə daxil olmağa imkan verdi.
Y. Martovun tərəfdarları Leninin tərəfdarlarını “bolşeviklər” adlandırırdılar, yəni onlar partiya ədəbiyyatında “menşeviklər” adını almış martovçulardan fərqli olaraq demokratik deyildilər.
Qurultaydan az sonra G.V. Plexanov təbii olaraq menşeviklərin sırasına keçdi. Lenin Mərkəzdən uzaqlaşdırıldı və “İskra”dan qovuldu. Parçalanma baş verdi, lakin hələlik bir təşkilat daxilində. Özlərini azlıqda tapan Leninin tərəfdarları buna baxmayaraq, guya alçaldıcı “bolşeviklər” ləqəbini saxladılar. 1912-ci ildə son parçalanmadan sonra onlar partiyalarının adına kiçik hərf əlavə etdilər: RSDFP(b).
Plexanov və Martovun tərəfdarları onlardan nümunə götürmədilər və 1912-ci ildə ayrıca bolşevik partiyası yaradıldıqdan sonra yaranmağa məcbur olan partiyalarını “m” hərfi olmayan RSDFP adlandırdılar və bolşeviklərin bölücü taktikasını açıq şəkildə vurğulamaq istəyirdilər. Partiya mətbuatında Leninin başçılıq etdiyi bolşeviklərlə onların liderləri tərəfindən təmsil olunan menşeviklər arasında qızğın mübahisə başladı.
Leninin o vaxtkı polemik məqalələri sadəcə olaraq marksizm nəzəriyyəsini zənginləşdirən ideyalar xəzinəsidir.
Şübhə yoxdur ki, menşevizm yarandığı dövrdə onun liderlərinin K.Marks təlimini və onun dialektikasını düzgün anlamamasının nəticəsi idi. Anlaşılmazlığın səbəbi isə dərhal bolşevizmi pisləyən İkinci İnternasional liderlərin mövqeyi idi. Bir az sonra Lenin Hegel haqqında qeydlər apararaq belə qənaətə gəldi ki, “Kapital”ın nəşrindən yarım əsr sonra marksistlərdən heç biri Marksı başa düşməyib.
1919-cu ildə “sosial-demokratların köhnəlmiş cındırları” (V.Mayakovski) atıldı və hakim partiya kommunist adlandırılmağa başladı.
Lakin bundan əvvəl də RSDFP(b) artıq yeni tipli bir partiya idi - partiyaya zaman-zaman maddi və ideoloji kömək göstərməyi öhdəsinə götürmüş tərəfdarların boş birliyi deyil, demokratik mərkəzçilik prinsipinə əsaslanan dəmir nizam-intizamla bağlı bir təşkilat idi.
Halbuki Lenin, sonra da Stalin bütün həyatı boyu partiyada nizam-intizamı müdafiə etməli oldular.
RSDFP(b) daxilində tezliklə demokratik mərkəzçiliyin nə olduğunu anlayan qruplar və fraksiyalar formalaşmağa başladı. Tənqid azadlığı adı altında, əgər onların fikrincə, düzgün deyilsə, çoxluğun mövqeyi ilə kollektiv şəkildə razılaşmamağı məqbul hesab etdilər.
Beləliklə, 1905-1907-ci illər inqilabının məğlubiyyətindən sonra RSDFP(b)-də partiyanın bütün hüquqi təşkilatlardan, o cümlədən Dumadan çıxmasının tərəfdarları olan “otzovistlər” qrupu yaradıldı. Lenin onları içəridən partiyanın ləğvediciləri kimi qələmə verirdi, çünki bu cür taktikalar partiyanı fəhlə sinfindən və kəndlidən ayrılmış bir sektaya çevirərdi.
Partiya digər qruplarla, məsələn, A.V.Lunaçarski, Bazarov və başqalarının birləşdiyi maxistlərlə mübarizə aparmalı oldu. Lenin fəlsəfi əsərləri öyrənmək üçün oturub maxizm və empiriokritisizm əleyhinə bütöv bir kitab yazmalı, subyektiv idealizm fəlsəfəsində daşı daş üstə qoymayan sinfi şüurlu fəhlələrin və qabaqcıl ziyalıların gözündə dialektik materializm fəlsəfəsini etibarlı şəkildə müdafiə etməli idi.
İnqilabın qələbəsindən sonra, Sovet hakimiyyətinin özünün mövcudluğunun sual altına düşdüyü ən çətin dövrdə partiyada bu şəraitdə təhlükəli diskussiya olan müzakirələr yarandı: həmkarlar ittifaqları (Trotski), Brest sülhü (Trotski və Buxarin) haqqında, həm də “desisistlər” və “fəhlə müxalifəti” barədə.
Bu azadlığa hər hansı fraksiya fəaliyyətini qəti şəkildə qadağan edən X partiya qurultayı tərəfindən son qoyuldu.
Bəzi yoldaşlar bu gün belə düşünürlər ki, demokratik Mərkəzçilik işləmir, çünki müxaliflərlə məşğul olmağa imkan verir. Bəs kommunistlər, xüsusən də partiyada tanınmış və nüfuzlu şəxslər partiya qurultayının ifadə etdiyi çoxluğun iradəsinə açıq şəkildə tabe olmurlarsa, onda Partiya Mərkəzi Komitəsi nə etməlidir? O, qəti addımlar atmalıdır.
Kominternin II Konqresində Lenin sakitcə etiraf etdi: “Biz əla kommunistləri partiyadan qovmalı olduq”. Məsələn, A.V.Lunaçarski. Leninin yeni yaradılmış Avropa Kommunist Partiyasının liderlərinə verdiyi məsləhət maraq doğurur. Lenin onlara iki kommunist partiyası yaratmağı tövsiyə etdi ki, təcrübə onlardan birinin haqlı olduğunu göstərsin.
Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi 1995-2023-cü illərdə partiya birliyi prinsipini pozan kommunistlərə qarşı radikal tədbirlər gördü.
Tarixin ironiyası ondadır ki, Leninin sağlığında belə onun bir çox yoldaşları onu başa düşmürdülər.
1920-ci il aprelin 22-də Lenin Mərkəzi Komitənin təntənəli iclasında 50 illik yubileyinin qeyd edilməsində iştirak etməkdən imtina etdi, lakin çoxluğun iradəsinə hörmət edərək onu ləğv etməyə çalışmadı. Və sonra təntənəli çıxışlar başa çatdıqdan sonra təkəbbürlü bir partiyanın gülünc vəziyyətinə düşmək və onu məhv etmək təhlükəsi barədə peyğəmbərcəsinə xəbərdarlığ etdi. “Partiyamız özünü məhv etməsə, heç kim onu məhv etməz".
Və o, onu məhv etdi! Müharibədən əvvəlki beşillik planların heyrətamiz uğurlarından, Böyük Qələbədən və müharibədən sonrakı uğurlu beşillik bərpa və inkişaf planından sonra Stalinin varisləri elə təsəvvür edirdilər ki, onlar Stalinin qorxusundan xilas olublar, fəhlə sinfinin və dünya kommunizminin birbaşa iştirakı olmadan, “kommunizm”in uğurlu rəhbərliyi altında olacaqlar.
Ancaq "yüksəkliklər" "əsnəmək" oldu (A. Zinovyev). Tarixin ironiyası ondadır ki, Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının yüksək eşalonu partiyaya xəyanət etdi, 20 milyon üzvü isə səssizcə partiyadan istefa verdi. Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının dağıntıları altında qalan milyona yaxın insan istisna olmaqla.
Tarixin ironiyası Avropanın solçu sosial demokratlarına da dağıdıcı təsir göstərmişdir. Partiya birliyini qorumağa çalışan liderləri XX əsrin əvvəllərində menşeviklərlə polemikada "Birləşmədən əvvəl və birləşmək üçün qətiyyətlə ayrılmalıyıq" deyən Leninə qulaq asmadılar.
Və bütün qətiyyəti ilə ayrıldılar.
Avropada kommunist partiyaları çox gec, yalnız 1918-ci ildə Leninin təşəbbüsü ilə yaradılmışdır. Karl Libknext və R.Lüksemburq “qan iti” olmağın onun vəzifəsi olduğunu bəyan edən sağçı sosial-demokrat Noskenin göstərişi ilə öldürüldü.
Niyə? Çünki görürsən, Lenin bolşeviklərlə, Karl Libknext və Roza Lüksemburq Kommunist Partiyası ilə birlikdə, 1914-cü ildə sağçı psevdomarksistlərin fikrincə marksist idilər. Sosial şovinistlər, antimarksistlər, blankistlər və Almaniyanın fəhlə sinfi, deyirdilər ki, hələ hakimiyyəti ələ keçirməyə hazır deyildi!
Əgər Avropanın sol sosialistləri və sosial-demokratları 1918-ci ildə deyil, bolşeviklərin ardınca 1900-cü illərin əvvəllərində sağ və mərkəzçilərdən ayrılsaydı, onda Avropanın fəhlə sinfi İkinci İnternasionalda kimin kim olduğunu anlamağa vaxt tapacaqdı. Və bəlkə də Birinci Dünya Müharibəsinin qarşısını almaq olardı.
Avropada bu günə qədər kökü kəsilməmiş marksizmin ən mühüm məsələlərində Leninlə fikir ayrılığı və kapitalizmə qarşı sinfi mübarizə təkcə marksizmin və kommunist hərəkatının deyil, həm də bütün dünyanın faciəsinin səbəbidir.
Müharibədən sonrakı dövrdə Avropada çox nüfuzlu kommunist partiyalarının liderləri İtaliya, Fransa, İspaniya və s. sadə kapitalı tabe iqtisadi sistemə çevirən maliyyə kapitalı elitasının sosial siyasətinin 1917-ci ildə Rusiyada Müvəqqəti Hökumətin müdafiə siyasəti kimi aldadıcı olduğunu başa düşə bilmədi. Və yeni şəraitdə proletariatın sinfi mübarizəsi taktikasını inkişaf etdirə bilməyərək, özlərini məhv etdilər: Avrokommunizmə doğru sürüşdülər.
Stalinin xələfləri də başa düşə bilmədilər ki, Qərbdəki düşmən müharibədən sonra öz görünüşünü kökündən dəyişib. Maliyyə elitası geniş sosial proqramlara start verərək, palçıqdan qalxaraq, demokratiyanın və hər cür azadlıqların bayraqlarını bir az da təzələdi,
maliyyə elitası fəhlə sinfinin əksəriyyətini öz tərəfinə çəkə bildi, sinfi mübarizəni yalnız ticarət-sionist formaya saldı. Parlament olan Avropanın kommunist partiyaları sinfi əsaslı və avanqard qalmaq əvəzinə mandatların arxasınca getdilər. Maliyyə elitası öz ölkələrində istismarın səviyyəsini xeyli aşağı salmış və fəhlə sinfinin həyat səviyyəsini yüksəltmiş, istismar mərkəzini keçmiş müstəmləkələrə köçürmüşdür. Nəticədə Avropanın fəhlə sinfi bütün dünyanın talanına qarışdı və bu dünya hesabına yaxşı yaşamaq üçün burjuaziya ilə birləşdi. Bütün Avropa sənayesinin Ukraynadakı Bandera bandasının arxa mühafizəçisi kimi işləməsi inkaredilməz faktı bu deyilmi?
SSRİ-də iqtisadiyyatın və həyat səviyyəsinin bir çox problemlərini həll etməyə çalışan Y.Andropovun bildirdiyi kimi, ölkə nəzəri dalana dirənib. Avropada, ABŞ-da, Yaponiyada - qızıl milyard ölkələri yeni elmi-texniki inqilabın bəhrələrindən SSRİ ilə müqayisədə daha uğurla yararlana bildilər və fəhlə sinfi qorxusundan xilas oldular. İnkişafın bir növü kimi sosializm nəzəriyyəsini itirən Sov.İKP rəhbərləri də Avrokommunizm bakteriyasına yoluxaraq Qorbaçovun və A.Yakovlevin arxasınca getdilər.
Tarixin ironiyası belədir: Qərbin aparıcı ölkələri və onlardan sonra SSRİ Kommunist Partiyası müharibədən əvvəl faşizmə, onun üzərində Qələbədən sonra isə neofaşizmə yol açaraq özlərini məhv etdilər.
Kollektiv Qərb ölkələrinin və Rusiyanın, eləcə də postsovet respublikaların indiki fəhlə sinfi özlərinin deyil, burjua siyasəti yeridirlər. Kommunist partiyalarına gəlincə, onlar bu ölkələrdə ya marjinaldırlar, ya da kifayət qədər nüfuza malik deyillər.
Tarixin ironiyası belədir.
Sovet İttifaqının tarixi yaddaşı, beynəlxalq kommunist və fəhlə partiyalarının genişlənməkdə olan fəaliyyəti, dahi V.İ.Leninin ideyaları ilə fəhlə hərəkatı arasında növbəti illərdə daha yeni möhkəm əlaqəyə ümid yaradır.
Ədalət Abdinov,
"Kommunist" onlayn qəzetinin redaktoru
0 Комментарии