1943-cü il martın 10-da SSRİ-də nüvə bombasının yaradılması üzərində iş başladı Mütəxəssislər atom və hidrogen bombalarının hazırlanmasını və yaradılmasını SSRİ-nin silahlanma sahəsində əldə etdiyi əsas nailiyyətlərdən biri hesab edirlər.
Fevralın 11-də SSRİ xalq xarici işlər komissarı V. M. Molotovun rəhbərliyi ilə atom bombası layihəsi üzrə praktik sınaqların başlanması haqqında qərar qəbul edildi. İstedadlı fizik İ. V. Kurçatov bu tədqiqatın rəhbəri vəzifəsinə təyin edildi və bu barədə 10 mart 1943-cü ildə əmr imzalandı. O dövrdə sovet alimlərinin işi kəşfiyyat kanalları ilə daxil olan məlumatlarla asanlaşdırılırdı.
Müharibədən sonrakı nəsil qitələrarası raket və planetin ən yaxşı reaktiv təyyarələrindən birini yarada bildi. Nüvə silahı layihəsi sovet alim və mühəndislərinin biliyi, eləcə də dövlətin texniki təchizatı sayəsində həyata keçirildi. 1938-ci ildə Elmlər Akademiyasının nəzdində Atom Nüvəsi Komissiyası yaradıldı. Onun sədri vəzifəsinə akademik S. İ. Vavilov təyin edildi və komitənin tərkibinə məşhur fiziklər, o cümlədən İ. V. Kurçatov və Ukrayna Fizika-Texnika İnstitutunun əməkdaşları daxil idilər.
Tədqiqat üçün lazım olan avadanlıq Dneprdəki bənddə quraşdırılıb. SSRİ-də nüvə sənayesinin inkişafının ətraflı təsvirini yenidən qurmaq olduqca çətindir, çünki o dövrün demək olar ki, bütün sənədlərində "tam məxfi" sözləri var idi. Lakin elmi işçilərin o vaxt SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin sədri olmuş V. M. Molotova yazdıqları məktublar atom silahının yaradılması üzrə fəal tədqiqat işlərinin 1938-ci ildən başlandığını təsdiqləyir. Bundan əlavə, nüvə fizikası sənayesi tam dövlət dəstəyi aldı və bu, elmi təcrübələrin aparılması üçün bir sıra laboratoriyaların açılması ilə nəticələndi. Nüvə silahının inkişafı üçün zəruri olan tam texniki bazanın yaradılmasına da əhəmiyyətli maliyyə vəsaiti ayrıldı.
1940-cı il fizika-riyaziyyat elmləri namizədləri olan Vladimir Şpinel və Viktor Maslovun uran bombasının istehsalı üzrə iş aparmaq üçün ərizə vermələri, lakin bu müraciəti yalnız 1946-cı ildə qeydə almaları ilə əlamətdar oldu. Tədqiqatın müəllifləri ilkin hesablamalarına görə, Berlin və ya London kimi böyük şəhərləri asanlıqla yer üzündən silə bilən qurğunun iş prinsipini ətraflı təsvir ediblər. Lakin bu layihənin həyata keçirilməsi əhəmiyyətli xərclər, ciddi xammal bazasının mövcudluğu və sənaye üçün xüsusi məhsulların istehsalı üçün filizin yaradılmasını tələb edirdi.
Azərbaycan elmi ictimaiyyətinə məlum olmayan bir mühüm faktı açıqlamaq istəyirəm. İlk sovet atom bombası layihəsinin yaradıcısı kimi tanınan fizika-riyaziyyat elmləri namizədi Viktor Maslov könüllü döyüşməyə getdiyi Böyük Vətən müharibəsində ağır yaralanmış və 13 dekabr 1942-ci ildə Bakıda qospitalda vəfat etmiş, şəhər qəbrstanlığında dəfn edilmişdir. Lakin məzarının ünvanı bizə məlum deyildir.
1942-ci ildə on işçi üçün lazımi avadanlıq və yaşayış sahəsi ilə təchiz edilmiş xüsusi laboratoriya yaradılmışdır. Dövlət Müdafiə Komitəsinin nümayəndələri uran üzərində işi bərpa etmək qərarına gəldilər və akademik Abram Ioffe bu layihənin rəhbəri təyin edildi, lakin alim belə bir məsuliyyəti üzərinə götürməyə cəsarət etmədi,
ona görə də akademik İ.V.Kurçatovla əvəz olundu. İ.V.Kurçatov görkəmli alimlərdən, o cümlədən istedalı fiziklərdən Q.N.Flerov və V.İ.Vernadskiydən ibarət küclü komanda yaratdı. Nüvə alimləri üçün problem xammalın mövcudluğu idi, çünki nüvə bombası yaratmaq üçün uran tələb olunurdu. O dövrdə ölkədə bu maddənin ehtiyatları öyrənilməmişdi. Bununla əlaqədar işçiləri uran problemi ilə məşğul olan 2 saylı laboratoriya yaradılmışdır.
Həmin dövrdə SSRİ-də kəşf edilmiş kimyəvi elementin ehtiyatları 110 ton hesab edilirdi. Əsas məqsəd uran yığmaq, eləcə də yeni yataqların aşkarlanması idi. Bir müddət sonra akademik İ.V.Kurçatov buna baxmayaraq, plutoniumun nüvə silahı hazırlamaq üçün istifadə edilməli olduğu qənaətinə gəldi. Onun layihəsində ən yaxşı sovet fizikləri iştirak edirdilər və atom bombası əldə etmək işi üç təyin olunmuş rəhbər arasında bölüşdürülür: İ.K.Kikoin, L.A.Artsimoviç və akademikin özü. Bu tədbirlər nüvə bombasının əldə edilməsinin bütün mümkün istiqamətlərini və üsullarını yoxlamaq məqsədilə həyata keçirilib. Sovet atom bombasının ilk uğurlu sınağı 1949-cu ildə Qazaxıstanda, Semipalatinsk vilayətində, xüsusi poliqonda keçirilmişdir.
Bu proses “tam məxfi” kimi təsnif edilib. Sentyabrın əvvəlində Amerikanın hava xidməti təyyarəsi Kamçatkada hava nümunələri götürüb. Nəticədə SSRİ tərəfindən təşkil edilən nüvə partlayışını göstərən izotoplar aşkar edildi. Bu məlumat dünya miqyasında açıqlanıb. Sovet İttifaqının arsenalında atom bombasının olmasının rəsmi təsdiqi 1959-cu il martın 8-də SSRİ Ali Soveti Rəyasət Heyətinin sədri Kliment Voroşilovun çıxışı zamanı verilmişdir.
Stalin demişdir: " Əgər biz bir il, il yarım geciksəydik, yəqin ki, atom bombasınını üzərimizə atılmasını görəcəydik".
Stalin həmişə olduğu kimi yenə də haqlı idi!
Ədalət Abdinov,
"Kommunist" onlayn qəzetinin redaktoru
0 Комментарии