Kapitalizm, sosializm və kommunizm

İnqilab təkcə cəmiyyətdə və dövlətdə həyatın bütün sahələrini dəyişdirən uzun bir proses deyil, həm də bir neçə prosesin birgə mövcudluğudur: kapitalizmin inkarı və solğunluğu, sosializmin əsaslarının və inkişafının möhkəmləndirilməsi, kommunist prinsiplərinin və münasibətlərinin formalaşması və qurulması.

 Sosializm dövrü hakimiyyətin proletar demokratiyasının orqanına - Sovetlərə verilməsi və istehsal vasitələrinin milliləşdirilməsi ilə başlayır, dövlət kapitalizmi formalaşır. Siyasi və iqtisadi hakimiyyət proletar dövlətinin əlindədir, buna görə də kommunist və sosialist transformasiyalarının azadlığıdır, lakin onları həyata keçirmək imkanı yalnız əhalinin ayrı-ayrı müdafiəsiz qruplarının xeyrinə və qurban verməyə hazır olan könüllülər hesabına mümkündür. Kapitalizmin qalıqlarının aradan qaldırılmasından deyil, dövlətin mövcudluğunun iqtisadi əsaslarının təmin edilməsindən başlamaq lazımdır.

 İqtisadi əsaslara nail olmaq bizə kapitalizmin sönməsi prosesinə başlamağa imkan verir ki, bunun da mühüm hissəsi əhalinin siyasi savadının və təhsil səviyyəsinin yüksəldilməsidir. Fəhlə ilə dövlət arasındakı münasibətlərdə kapitalist münasibətləri sosialist yenilikləri ilə sıxışdırılır. Bundan əlavə, vətəndaşların həyat səviyyəsini bərabərləşdirən sosial transformasiyaların həyata keçirilməsi ortaya çıxır.

 Sosialist prosesinin birinci dövrü, o cümlədən kapitalist qalıqlarının məhvi və sosialist münasibətlərinin qurulması, fərdi kommunist dəyişikliklərinin yaranması və işçilərin tələbatlarının ödənilməsinin artması ilə başlayır.

 Kapitalist təzahürləri cəmiyyətin əksəriyyəti tərəfindən və ola bilsin ki, qanunla pisləndikdə, sosialist qanun və məcəllələrindən kommunist qanunlarına keçidin vaxtı gəlir.

 Hakimiyyətin ictimai təşkilatlara ötürülməsi üçün inqilabi addımlar parlamentarizm tərəfdarlarının çoxunun etirazı ilə qarşılaşacaq. Mərkəzləşdirilmiş özünüidarə tətbiq olunanda həm mərkəzləşmənin əleyhdarları, həm də özünüidarə əleyhdarları onun əleyhinə çıxış edəcəklər. Cəmiyyətin bir çox sıravi üzvlərinin çıxışları göstərir ki, onlar bazar sistemini daha ədalətli hesab edərək bölgü fondlarına şübhə ilə yanaşırlar. Soruşurlar: "Vəsaitləri kim idarə edəcək?" və soruşmayın: "Bazarı kim idarə edir". Bazarın “görünməz” əli idarə edir, sahibi tərəfindən mənfəətin alınmasına zəmanət verir. Fondlar bazar mexanizmlərini inkar edir və hər bir müəssisə, təşkilat, qurumda təşkil olunur və resurs tənzimlənməsinin fəaliyyətini təmin edir. Onlar sadəcə olaraq özlərinin (iş kollektivinin) zərərinə hərəkət edə bilməzlər.

 Son dəyişiklik, görünür, cəmiyyətin mənəvi xarakterinin transformasiyası olacaq.

 Beləliklə, məlum olur ki, sosialist prosesi inqilabın davam etdirilməsinin ayrılmaz dövrlərinə bölünür: kapitalist qalıqlarının aradan qaldırılması, iqtisadiyyatın sosialist transformasiyası və cəmiyyətin kommunist tərəfindən yenidən tərbiyəsi. Onların arasında heç bir sərhəd yoxdur, bir-birinin üstünə qoyulur və üç dövrün olması yalnız inkişafın dominant istiqamətindən danışır.

 Sosializm bir prosesdir və ona oxşar rejim deyil. Sosializmin statikliyə çəkilməsi təkcə proqram təminatı və üst quruluşda deyil, həm də, xüsusən də, şüurlarda durğunluq elementlərinin yaranmasına səbəb olur. Durğunluq təkcə inkişafın ləngiməsi və dayanması deyil, o, dövlət kapitalizminin qalıqları ilə barışıqdır. Başlanğıc nöqtəsi: işçilərin ehtiyaclarının təmin edilməsi səviyyəsinin yüksəlməsini onların rifahının artması ilə əvəz etmək.

 Biz "rifah"la qarşılaşdıq, amma əmək məhsuldarlığını necə stimullaşdırmaq olar, biz yalnız maddi vasitələrlə təxmin etdik. Rəhbərlik düşünmürdü ki, belə bir üsul əmtəə-pul münasibətlərinin aradan qaldırılmasını və ümumilikdə sosializmin inkişafını dayandıracaq.

 Təbii ki, müvəqqəti təsir oldu, lakin gizli inflyasiya kəsiri, kəsir isə spekulyasiyaya səbəb oldu. Kəskinləşmə 80-ci illərin sonunda baş verdi. Xalq oriyentasiyasını itirdi və liberal təriqətdən dönənlərin hakimiyyəti ələ keçirməsinə icazə verdi.

 Və hər şey tədricən inkişaf edən, rəvan şəkildə deqradasiyaya doğru axan durğunluqla başladı.

 Sosializm inqilabın bir hissəsidir və dayana bilməz; dayandırılmış sosializm sosializm olmaqdan çıxır.

Ədalət Abdinov