İsrailin İrana hücumundan iki gün əvvəl İsrail Kommunist Partiyasının Təl-Əviv şöbəsində İran marksizmi ilə bağlı toplantı keçirilib. Bu, Yaxın Şərqdə marksizmlə bağlı mühazirələr silsiləsinin bir hissəsi idi. Onlayn görüşdə mühacirətdə olan iranlı marksist N (Adının açıqlanmamasını xahiş edib) mühazirə oxuyub.
Mühazirəni giriş sözü ilə başlayıb: "Bütövlükdə marksist hərəkatın əsas xüsusiyyətlərindən biri uğursuzluqlardan dərs götürmək və onlara uzun mübarizədə geri çəkilmək kimi baxmaq bacarığıdır. Bu, yenidən təşkil etməyə və gəldiyi zaman inqilabi məqamı ələ keçirməyə imkan verəcək nəzəri və strateji inkişaf tələb edir."
N. qeyd edib ki, bir nəzəriyyə kimi marksizm bir neçə mühüm elementi ehtiva edir. Onlardan biri kapitalizmdən kənara çıxmağa çalışan inqilabi perspektivdir.
Buna görə də müharibələrin marksist təhlili bu inqilabi perspektivi ehtiva etməlidir. Dünya kommunist hərəkatının ən böyük nailiyyətlərindən bəziləri tez-tez böhranlar nəticəsində yaranan qanlı müharibələr şəraitində əldə edilmişdir. Müharibələr kapitalizmin böhranın idarə edilməsi üçün bir növ strategiyasıdır. Beləliklə, müharibə həm kommunist hərəkatı üçün bir fürsət, həm də onun üçün ekzistensial təhlükə ola bilər.
İran marksizmi gələcəyə baxışla birlikdə nəzərdən keçirilməlidir. N-nin fikrincə, qısaca desək, İran marksizmi dörd əsas tarixi mərhələdən keçib: 1917-ci il Oktyabr İnqilabından İkinci Dünya Müharibəsinin sonuna qədər; İkinci Dünya Müharibəsinin bitməsindən 1953-cü ildə dövlət çevrilişinə və Musaddiqin devrilməsinə qədər; 1960-cı illərdən 1979-cu il inqilabına qədər; və 1980-ci illərin əvvəllərindən bu günə qədər.
Bolşevik hərəkatında İran İnqilabçıları
Oktyabr inqilabından sonra İran marksist hərəkatı inqilabın üzvi hissəsinə çevrildi. İranın bir hissəsi o zaman rus imperializminin nəzarəti altında idi və İran marksistləri Rusiya imperiyasının Qafqaz və Orta Asiya bölgələrində bolşevik hərəkatına inteqrasiya etdilər. Bakının neft mədənləri İran marksist hərəkatının ilk siyasi və intellektual liderlərini təmin edirdi, onların əksəriyyəti fəhlələr idi.
Bu mərhələdə İran marksistləri iki əsas sualla məşğul idi: birincisi, milli burjuaziya ilə ittifaq məsələsi idi. Perspektiv inqilabi olaraq qalsa da, sual İranın sosializmə doğru irəliləmək üçün hansı inqilaba ehtiyacı idi: milli və ya sosial inqilab. Marksist siyasətin himayəsi altında böyük ölçüdə İrana nüfuz etdiyi ikinci mərkəzi məsələ milli məsələ idi. Bu, digər məsələlərlə yanaşı, Sovet İttifaqı ilə yaxınlaşmağa, hətta onunla birləşməyə çalışan Gilan və Azərbaycan Respublikaları kimi milli azlıqların qısa ömürlü respublikalarının yaradılmasında da ifadə olunurdu.
İkinci dövr Soyuq Müharibənin əvvəlində, Sovet İttifaqının Azərbaycandan və Mehabatdən qoşunlarını çıxarması və şah qoşunlarının onlara nəzarəti bərpa etməsi ilə fövqəldövlətlər arasında bir növ kompromis ilə başladı. 1953-cü il çevrilişinə qədərki bu dövrün ən mühüm hadisəsi işçilər arasında, hətta bürokratiya və xırda burjuaziyanın bəzi hissələri arasında geniş dəstək qazanan kütləvi sovet tərəfdarı olan Tudə Partiyasının yüksəlişi oldu. Bu, ilk dəfə idi ki, marksist partiya İranda milli səviyyədə əhəmiyyətli təşkilatlanma əldə etdi və geniş dəstək qazandı. Partiya geniş ictimai və siyasi cəbhədə sosializmə doğru tədricən irəliləyiş kursunu irəli sürdü.
1953-cü il hərbi çevrilişindən və sonrakı antikommunist repressiyasından sonra İran Amerikanın regiondakı imperialist siyasətində mərkəzi rol oynadı. 1960-cı illərin əvvəllərində ABŞ-ın təzyiqi ilə şah torpaq islahatı və sənayeləşmə tədbirlərini özündə əks etdirən “Ağ İnqilab” həyata keçirdi. Bu dövrdə İran marksistlərinin yeni nəsli Tudə Partiyasının sosializmə doğru tədricən irəliləməsini tənqid edirdi. Tudələrdən uzaqlaşaraq müstəqil təşkilatlar, partizan hərəkatları və tədqiqat qrupları yaradan yeni bir nəsil marksistlər meydana çıxdı. Onlar üçün başqa bir ilham mənbəyi Fələstin milli mübarizəsi idi. İranlı marksistlər silahlı azadlıq mübarizəsini dəstəklədiklərini bildiriblər. Üçüncü dünya marksizmindən və xüsusən də asılılıq nəzəriyyəsindən ilhamlanan bu dövr imperializmlə məzlum xalqlar arasındakı ziddiyyəti Yaxın Şərqdə mərkəzi ziddiyyət kimi görmək meyli ilə xarakterizə olunurdu. Bu tendensiya monarxiyaya qarşı silahlı mübarizənin dəstəklənməsinə və sosializmə yol açacaq xalq respublikası qurmaq istəyinə səbəb oldu. Bu yanaşmanı müdafiə edən təşkilatlar 1979-cu il inqilabına mühüm töhfə verdilər.
İslam Cümhuriyyəti dövründə
1979-cu il inqilabından dərhal sonra marksist sol, İslam Respublikasının tənqidi şəkildə dəstəklənməli olan milli və anti-imperialist burjuaziyanı təmsil edib-etmədiyini, yoxsa sosializmə maneə olan mürtəce bir rejim olub-olmadığını müzakirə etdi. Bu məqamda inqilabdan sonrakı dövrdə ölkənin müxtəlif bölgələrində solçu təşkilatların başçılıq etdiyi milli üsyanlar fonunda İran marksistləri üçün milli məsələnin əhəmiyyəti daha da artdı. N-nin fikrincə, iranlı marksistlər bu dövrdə ciddi səhvlərə yol verdilər ki, bu da son nəticədə İran solunun süqutuna gətirib çıxardı. Onun fikrincə, ən ciddi səhv asılılıq nəzəriyyəsini o dərəcədə qəbul etmək idi ki, İran cəmiyyətindəki daxili ziddiyyətləri görmədilər. Bu ideoloji uğursuzluq İranda bir çox marksistləri yanlış siyasi strategiya qəbul etməyə sövq etdi.
N-nin fikrincə, İran marksizmi tarixində 1980-ci illərin əvvəllərində partiyaların dağılmasından sonra başlayan dördüncü dövr mütəşəkkil marksist solun tərkibində olanların ölkədən qovulması və İran marksizminin əsasən analitik və akademik çərçivəyə keçməsi ilə xarakterizə olunur. Bu çərçivədə İran marksistləri xarici ziddiyyətlərə və inqilabdan sonra hakimiyyəti ələ keçirmələrinə mane olan imperializmlə mübarizəyə diqqət yetirdiklərinə görə qınandılar. Bu mərhələdə müzakirələr əsasən İran cəmiyyətinin daxili ziddiyyətlərinin araşdırılmasına və teokratik rejimin təhlilinə keçib.
Son illərdə iki əlamətdar hadisədən sonra siyasi dəyişikliklər özünü büruzə verdi: mərkəzi şüarı kürd şüarı olan “Cin, Jian, Azadi” (“Qadın, Həyat, Azadlıq”) olan hicaba qarşı etirazlar; və Qəzzada müharibə və soyqırım, bu da imperializm və Fələstin məsələsini Yaxın Şərq müzakirəsinə qaytardı.
Bu gün İran solunun əsas suallarından biri rejimi dəstəkləmədən Fələstini necə dəstəkləməkdir. Həmas və onun oynadığı rolla bağlı da oxşar suallar yaranır.
N sonda dedi ki, İran marksizmi öz fundamental konsepsiyasını bir daha təsdiq etməlidir ki, inqilabi nəzəriyyə olmadan inqilabi hərəkat yoxdur. İranlı marksistlər Yaxın Şərqdə, İranda və başqa yerlərdə marksizmi səciyyələndirən problemlərdən birini – onun parçalanması və regionda gedən mübarizələrdən sistemli şəkildə ayrılmasını aradan qaldırmalıdırlar.
0 Комментарии